Chua me lá me (Biophytum sensitivum (L.) DC.) là cây thảo nhỏ nhưng rất đặc biệt: lá cụp lại khi chạm, tương tự “trinh nữ”, mọc nhiều ở bờ ruộng, bãi cỏ và nương rẫy.
Trong dân gian, cây được dùng để thanh nhiệt – tiêu viêm – cầm máu – lợi tiểu – giảm đau, hỗ trợ trị viêm đường tiểu, tiểu buốt, đau khớp, mụn nhọt, viêm họng, cảm sốt và nhiễm trùng nhẹ.

Trong y học Ayurveda của Ấn Độ, Biophytum sensitivum là vị thuốc rất quan trọng, giúp chống viêm – bảo vệ gan – hỗ trợ kháng u – điều hòa miễn dịch – chống oxy hóa mạnh, được nghiên cứu nhiều trong 20 năm trở lại đây.

Tên gọi khác

Chua me lá me, Trinh nữ nhỏ, Rau me đất lá xếp
Tiếng Anh: Little tree plant, Life plant, Sensitive plant (không nhầm với Mimosa)
Tiếng Ấn Độ (Ayurveda): Jayanti, Lajjalu (khác với Mimosa pudica)
Dược liệu: Herba Biophytum

Tên khoa học

Biophytum sensitivum (L.) DC.

Họ: Oxalidaceae (Họ Chua me đất)

Theo Plants of the World Online (POWO).

Mô tả thực vật

Cây thảo sống năm, cao 5–25 cm.
Lá mọc vòng thành tán như “cây non dạng cọ”, mỗi lá ghép 10–20 lá chét nhỏ, cụp lại khi chạm hoặc khi trời tối.
Thân thẳng, mảnh, có sẹo vòng.
Hoa nhỏ màu vàng hoặc cam, mọc ở ngọn.
Quả nang nhỏ, chứa nhiều hạt li ti.

Đặc điểm phân biệt: giống chua me đất nhưng lá xếp vòng như hoa thị và khép/mở theo kích thích – rất đặc trưng.

Phân bố – Sinh thái

Nguồn gốc

Madagascar – Ấn Độ – Sri Lanka.

Phân bố tại Việt Nam

Mọc nhiều ở Hòa Bình, Phú Thọ, Nghệ An, Tây Nguyên, Lâm Đồng…
Gặp ở nơi đất tơi xốp, bãi cỏ, ven đường, nương rẫy.

Sinh thái học

Ưa sáng hoặc bóng nhẹ.
Sinh trưởng mạnh vào mùa mưa.
Tái sinh chủ yếu từ hạt.

Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế

Bộ phận dùng

Toàn cây trên mặt đất (Herba)

Thu hái

Thu quanh năm, tốt nhất vào lúc cây đang ra hoa.

Sơ chế

Rửa sạch, cắt khúc 3–5 cm → phơi râm.
Dùng tươi hoặc khô đều được.

Thành phần hóa học

1. Flavonoid – bioactive flavones

Luteolin
Apigenin
Orientin
→ Chống viêm – chống dị ứng mạnh.

2. Polysaccharide miễn dịch

→ Tăng cường hoạt động đại thực bào – điều hòa miễn dịch.

3. Phenolic – tannin

→ Chống oxy hóa – cầm máu – kháng khuẩn.

4. Saponin – alkaloid nhẹ

→ Lợi tiểu – tiêu viêm.

5. Diterpenoid đặc trưng

Amentoflavone
→ Kháng u – chống viêm mạnh (được nghiên cứu rộng rãi).

Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)

✅ Kháng viêm – giảm đau mạnh

Ức chế COX-2, giảm đau khớp và viêm mô mềm.

✅ Bảo vệ gan – chống oxy hóa

Giảm tổn thương gan do hóa chất (thử nghiệm chuột).

✅ Điều hòa miễn dịch – kháng u tiềm năng

Nhờ hoạt chất amentoflavone và polysaccharide.

✅ Kháng khuẩn – kháng virus nhẹ

Trên S. aureus, E. coli, virus cúm.

✅ Lợi tiểu – chống viêm đường tiểu

Giảm tiểu buốt – nóng trong.

✅ Cầm máu – săn se

Nhờ hàm lượng tannin cao.

✅ Hỗ trợ đường huyết

Giảm glucose máu trên mô hình động vật.

Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền

Tính vị – quy kinh

Vị chua nhẹ – hơi đắng
Tính mát
Quy kinh: Can – Thận – Bàng quang

Công năng

Thanh nhiệt – giải độc
Lợi tiểu
Tiêu viêm – giảm đau
Chỉ khái – giảm ho
Cầm máu nhẹ
Điều hòa miễn dịch

Chủ trị

Tiểu buốt – tiểu đỏ
Nóng trong – mụn nhọt
Viêm họng, ho do nóng
Đau khớp – thấp nhiệt
Chảy máu nhẹ (chảy máu cam, trầy xước)
Sốt nhẹ, cảm
Rối loạn tiêu hóa

Liều dùng

15–30 g khô/ngày hoặc 30–60 g tươi/ngày
Bột mịn: 1–3 g/lần

Một số bài thuốc dân gian

1. Tiểu buốt – nóng trong

Chua me lá me 20 g; Mã đề 12 g; Râu ngô 10 g → Sắc uống.

2. Viêm họng – cảm sốt nhẹ

Chua me lá me 15 g; Tía tô 10 g; Kinh giới 8 g → Sắc uống.

3. Đau khớp – thấp nhiệt

Chua me lá me 20 g; Ngải cứu 12 g; Cỏ xước 10 g → Sắc uống ngày 1 thang.

4. Mụn nhọt – viêm da

Giã tươi đắp 1–2 lần/ngày.

5. Cầm máu nhẹ (trầy xước)

Lá tươi nghiền → đắp trực tiếp.

An toàn và lưu ý

Cây lành tính, dùng được cho nhiều đối tượng.
Tính mát → người tỳ vị hư lạnh cần giảm liều.
Không dùng cho phụ nữ có thai liều cao (thiếu nghiên cứu an toàn).
Tránh nhầm với Mimosa pudica (xấu hổ) – lá khác và công dụng khác.
Không dùng khi tiêu chảy do hàn.

Cách trồng và chăm sóc

Trồng bằng hạt rất dễ.
Ưa ẩm – tơi xốp – bán nắng.
Thu hoạch sau 1–2 tháng.
Có thể trồng xen trong vườn thuốc.

Hiện trạng bảo tồn

Loài phổ biến, không nguy cấp.
Được dùng nhiều trong y học dân gian và Ayurveda.

Tài liệu tham khảo

Flora of Vietnam – Oxalidaceae.
POWO – Biophytum sensitivum (accepted name).
Journal of Ethnopharmacology – Pharmacological overview of Biophytum.
Ayurvedic Pharmacopoeia of India – Jayanti herb.
Phytomedicine – Anti-inflammatory & immunomodulatory effects of B. sensitivum.
International Journal of Herbal Medicine – Antidiabetic activity of Biophytum sensitivum.

👉 Chua me lá me – cây nhỏ nhưng là vị thuốc quý, công dụng mát gan – tiêu viêm – lợi tiểu – cầm máu, rất hữu ích trong các bài thuốc trị tiểu buốt, nóng trong, viêm họng và đau khớp.