Mía (Saccharum officinarum L.) không chỉ là cây trồng kinh tế quan trọng mà còn là vị thuốc quen thuộc trong Đông y.
Thân mía tươi (Cam giá) được dùng để giải nhiệt – sinh tân dịch – giải khát – lợi tiểu – nhuận táo, hỗ trợ các chứng sốt cao khát nước, viêm họng, táo bón, tiểu ít, nóng trong, vàng da do gan – mật.

Nghiên cứu hiện đại cho thấy mía chứa nhiều polyphenol, flavonoid, axit hữu cơ, đường tự nhiên và khoáng chất có tác dụng chống oxy hóa, bảo vệ gan, hạ đường tiêu hóa hấp thu, kháng viêm nhẹ, đồng thời hỗ trợ tuần hoàn và tiêu hóa.

Tên gọi khác

Cam giá, Cam giá trúc, Khương trúc
Nước mía: Cam lộ thủy
Tiếng Anh: Sugarcane
Tiếng Trung: 甘蔗 (Gān zhè)
Dược liệu: Sacchari officinarum Caulis (thân mía)

Tên khoa học

Saccharum officinarum L.

Họ: Poaceae (Họ Lúa)

Theo Plants of the World Online (POWO).

Mô tả thực vật

Cây thân thảo nhiều năm, dạng thân cỏ khổng lồ, cao 2–5 m.
Thân tròn, phân đốt rõ, màu xanh, vàng hoặc tím tùy giống; chứa nhiều dịch ngọt.
Lá dài 1–2 m, mỏng, dạng hình dải, mép sắc.
Hoa thành chùm lớn ở ngọn, màu trắng bạc hoặc hồng nhạt.
Rễ chùm, phát triển mạnh.

Mùa thu hoạch: Thường từ tháng 11 đến tháng 3 tùy vùng.

Phân bố – Sinh thái

Nguồn gốc

Khu vực Melanesia – New Guinea.

Phân bố tại Việt Nam

Trồng nhiều ở: Hòa Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Quảng Ngãi, Phú Yên, Tây Ninh, Đồng Nai, Long An, Sóc Trăng.

Sinh thái học

Ưa khí hậu nóng ẩm, đất phù sa – đất đỏ bazan màu mỡ.
Cần ánh sáng mạnh, chịu úng kém.
Tăng trưởng mạnh vào mùa mưa, tích đường vào mùa khô.

Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế

Bộ phận dùng

Thân mía tươi (Cam giá)
Nước mía (Cam lộ thủy)
Rễ mía (Cam giá căn)

Thu hái

Thu khi thân đã tích đường (già vừa).
Rễ thu quanh năm.

Sơ chế

Thân rửa sạch, bỏ vỏ cứng → chẻ miếng hoặc ép lấy nước.
Rễ mía rửa sạch, cắt đoạn, phơi khô.

Thành phần hóa học

1. Đường tự nhiên

Sucrose (chủ yếu)
Glucose, fructose

2. Polyphenol – flavonoid

Chlorogenic acid
Apigenin
Tricin
→ Chống oxy hóa mạnh, bảo vệ gan.

3. Axit hữu cơ

Malic acid
Citric acid

4. Khoáng chất

Kali, canxi, magie, mangan
→ Bù điện giải, giảm mệt mỏi.

5. Sterol – triterpen

β-sitosterol
Lupeol
→ Giảm viêm – lợi tiểu.

Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)

✅ Thanh nhiệt – sinh tân dịch

Nước mía tăng hydrat hóa, giảm khát, hạ thân nhiệt.

✅ Bảo vệ gan

Polyphenol giảm men gan, chống nhiễm mỡ nhẹ.

✅ Kháng viêm – kháng oxy hóa

Giảm viêm niêm mạc họng, dạ dày.

✅ Lợi tiểu – hỗ trợ tiết mật

Rễ mía giúp tăng bài xuất nước tiểu, hỗ trợ vàng da do mật.

✅ Hỗ trợ tiêu hóa

Giảm axit dạ dày, làm dịu viêm loét nhẹ.

✅ Điều hòa huyết áp

Do hàm lượng kali cao.

✅ Kháng khuẩn nhẹ

Đối với E. coli, S. aureus.

Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền

Tính vị – quy kinh

Vị ngọt
Tính bình
Quy kinh: Phế – Vị – Đại trường

Công năng

Thanh nhiệt, sinh tân
Nhuận táo, giải độc
Lợi tiểu, thông tiện
Chỉ khát, hòa trung
Giảm ho – mát phổi

Chủ trị

Sốt cao, miệng khát
Viêm họng, ho khan
Táo bón do nhiệt
Tiểu ít, nóng trong
Vàng da do gan – mật
Phù nhẹ
Viêm đường tiểu

Liều dùng

Mía tươi 50–100 g/ngày hoặc uống 150–300 ml nước mía
Rễ mía khô 15–30 g/ngày sắc uống

Một số bài thuốc dân gian

1. Viêm họng – ho khan

Nước mía 200 ml; Gừng tươi 3 lát → Uống ấm.

2. Táo bón – khô phân

Nước mía 200 ml; Mật ong 1 thìa → Uống buổi sáng.

3. Sốt cao – khát nước

Mía tươi 50 g; Nước dừa 150 ml → Giúp hạ nhiệt nhanh.

4. Tiểu ít – nóng trong

Rễ mía 20 g; Râu ngô 12 g; Mã đề 10 g → Sắc uống.

5. Vàng da do mật

Rễ mía 30 g; Nhân trần 20 g; Actiso 10 g → Sắc uống 2 lần/ngày.

An toàn và lưu ý

Mía ngọt → người tiểu đường dùng hạn chế, theo dõi đường huyết.
Tránh uống nước mía để lâu dễ nhiễm khuẩn.
Người tỳ vị hư nhược, đầy bụng → hạn chế dùng nhiều.
Phụ nữ có thai dùng lượng vừa phải.
Không dùng rễ mía thu từ vùng nước ô nhiễm (kim loại nặng).

Cách trồng và chăm sóc

Trồng bằng hom, cắm 2–3 mắt.
Đất: phù sa hoặc đất thịt pha cát, nhiều mùn.
Tưới đều, bón phân hữu cơ.
Thu hoạch sau 9–12 tháng.

Hiện trạng bảo tồn

Là cây trồng kinh tế lớn, không nguy cấp.
Giá trị dược liệu đang được quan tâm trong ngành thực phẩm chức năng.

Tài liệu tham khảo

Viện Dược liệu (2004). Cây thuốc và động vật làm thuốc Việt Nam.
Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam.
POWO – Saccharum officinarum L.
Journal of Ethnopharmacology – Biological activities of sugarcane juice.
Ayurvedic Pharmacopoeia of India – Uses of Ikshu (Sugarcane).
Food Chemistry – Polyphenols in sugarcane juice.

👉 Mía – vị thuốc bình dị, thanh nhiệt – nhuận táo – giải độc, rất hữu ích trong các bài thuốc giải khát, hỗ trợ gan mật, lợi tiểu và điều hòa tiêu hóa.