Mục lục
Rau muống (Ipomoea aquatica) – loại rau quen thuộc trong bữa ăn hằng ngày, không chỉ là thực phẩm bổ dưỡng mà còn là cây thuốc nam có công dụng thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, chữa say nắng, táo bón và hỗ trợ hạ huyết áp.
Giới thiệu
Rau muống (Ipomoea aquatica) thuộc họ Khoai lang (Convolvulaceae), là loại rau phổ biến tại Việt Nam và nhiều nước châu Á. Không chỉ dùng làm thức ăn, trong y học cổ truyền rau muống còn là vị thuốc mát, giải độc, lợi tiểu, nhuận tràng, chữa táo bón, nóng trong, say nắng, mụn nhọt. Các nghiên cứu hiện đại cũng đã phát hiện nhiều hợp chất chống oxy hóa, kháng viêm, giúp bảo vệ gan và tim mạch.
Tên gọi khác
-
Rau muống, Công cộng, Mã quân
-
Tiếng Anh: Water spinach, Swamp morning glory
-
Tiếng Trung: 蕹菜 (Wèng cài)
Tên khoa học
Ipomoea aquatica Forssk.
Họ thực vật
Convolvulaceae (Họ Khoai lang).
Mô tả thực vật
Rau muống là loài thân thảo, bò hoặc leo, sống nước.
-
Thân: rỗng, mọc bò lan dài 1 – 3 m, rễ mọc ở các đốt khi tiếp xúc đất hoặc nước.
-
Lá: hình mũi mác hoặc thuôn dài, có cuống.
-
Hoa: hình phễu, màu trắng hoặc tím nhạt, mọc đơn độc hay từng cụm ở nách lá.
-
Quả: nang hình cầu, khi chín chứa 2 – 4 hạt màu đen.
-
Đặc điểm: có hai loại chính – rau muống nước (thân giòn, rỗng, lá to) và rau muống cạn (thân nhỏ, lá thon dài).
Phân bố và sinh thái
-
Thế giới: Gặp ở các nước nhiệt đới và cận nhiệt đới châu Á, châu Phi.
-
Việt Nam: Phổ biến khắp cả nước, từ đồng bằng đến miền núi; được trồng làm rau ăn quanh năm.
-
Sinh thái: Cây ưa ẩm, chịu ngập nước, sinh trưởng mạnh, dễ tái sinh từ đoạn thân.
Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế
-
Bộ phận dùng: Thân, lá, cành non.
-
Thu hái: Quanh năm.
-
Sơ chế: Dùng tươi nấu ăn, hoặc phơi khô làm thuốc.
Thành phần hóa học
-
Flavonoid (quercetin, kaempferol)
-
Carotenoid (β-caroten, lutein)
-
Vitamin C, vitamin A, sắt, canxi
-
Chất xơ, acid hữu cơ, protein thực vật
-
Một số alcaloid và hợp chất phenolic
Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)
-
Kháng oxy hóa: chống gốc tự do, bảo vệ tế bào.
-
Kháng viêm, kháng khuẩn: ức chế vi khuẩn đường ruột và da.
-
Bảo vệ gan: hỗ trợ giải độc, giảm men gan.
-
Hạ đường huyết, hạ huyết áp: thử nghiệm trên động vật và người cho kết quả khả quan.
-
Hỗ trợ chống thiếu máu: nhờ giàu sắt và acid folic.
Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền
-
Thanh nhiệt, giải độc: chữa say nắng, cảm sốt.
-
Lợi tiểu, nhuận tràng: chữa táo bón, tiểu tiện khó.
-
Giải độc thức ăn, rắn cắn: dùng phối hợp trong bài thuốc dân gian.
-
Ngoài da: giã nát đắp chữa mụn nhọt, viêm da.
Liều dùng tham khảo: 50 – 100 g rau tươi/ngày, nấu ăn hoặc sắc uống.
Bài thuốc dân gian:
-
Say nắng: Rau muống tươi 50 g, ép lấy nước uống.
-
Táo bón: Rau muống luộc hoặc xào ăn hằng ngày.
-
Mụn nhọt: Lá rau muống giã nát, đắp ngoài.
Lưu ý: Rau muống có tính hàn, người tỳ vị hư hàn, hay đau bụng lạnh cần hạn chế.
An toàn và tương tác thuốc
-
Rau an toàn khi ăn hằng ngày.
-
Người đang dùng thuốc chống đông máu cần hạn chế ăn nhiều (do rau giàu vitamin K).
-
Không ăn rau muống sống ở vùng nước ô nhiễm để tránh ký sinh trùng.
Cách trồng và chăm sóc
-
Nhân giống: bằng hạt hoặc đoạn thân.
-
Điều kiện trồng: đất bùn, đất cát pha, giữ ẩm thường xuyên.
-
Chăm sóc: dễ trồng, ít sâu bệnh, có thể trồng quanh năm.
-
Thu hoạch: sau 30 – 40 ngày gieo, có thể cắt ngọn liên tục 10 – 12 đợt.
Hiện trạng bảo tồn
Rau muống là loại rau ăn phổ biến, dễ trồng, nguồn dồi dào, chưa thuộc nhóm cây cần bảo tồn. Tuy nhiên, nên khuyến khích trồng rau muống sạch, theo tiêu chuẩn an toàn thực phẩm để dùng làm rau – thuốc.
Tài liệu tham khảo
-
Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. NXB Y học.
-
Viện Dược liệu (2004). Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập II. NXB Khoa học & Kỹ thuật.
-
Nam dược thần hiệu (Hải Thượng Lãn Ông).
-
Các nghiên cứu dược lý về Ipomoea aquatica trên PubMed (2010 – 2024).
:quality(75)/2021_11_15_637725676252748838_youtube0.jpg){kind=small}
