Vú sữa (Chrysophyllum cainito L.) không chỉ là cây ăn quả quen thuộc ở miền Nam mà còn là vị thuốc dân gian với nhiều công dụng: mát phổi, tiêu viêm, hỗ trợ tiêu hóa, lợi tiểu nhẹ, hạ đường huyết và làm dịu đau khớp.
Lá và vỏ thân của vú sữa được dùng nhiều trong các bài thuốc trị ho, viêm họng, cảm cúm, tiêu chảy, đau khớp, mụn nhọt, trong khi quả chín giúp bổ sung vitamin – khoáng, tăng sức đề kháng, cải thiện nhu động tiêu hóa.

Nghiên cứu hiện đại cho thấy cây chứa nhiều flavonoid, tannin, coumarin, alkaloid và triterpenoid với tác dụng kháng viêm – chống oxy hóa – hạ đường huyết – bảo vệ gan.

Tên gọi khác

Cây vú sữa, Cây sữa
Tiếng Anh: Star apple, Milk fruit
Tiếng Trung: 星苹果 (Xīng píngguǒ)
Dược liệu: Folium & Cortex Chrysophylli

Tên khoa học

Chrysophyllum cainito L.

Họ: Sapotaceae (Họ Hồng xiêm)

Theo Plants of the World Online (POWO).

Mô tả thực vật

Cây gỗ thường xanh, cao 6–12 m, tán rộng.
Lá mọc so le, hình bầu dục, mặt trên xanh đậm bóng; mặt dưới phủ lông vàng ánh kim – đặc điểm rất đặc trưng.
Hoa nhỏ, màu trắng kem, thơm nhẹ, mọc thành chùm.
Quả hình cầu, vỏ xanh – tím tùy giống; khi cắt ngang thấy hình ngôi sao (star apple).
Thịt quả mềm, nhiều nước, vị ngọt mát.

Mùa quả: từ tháng 11 – 3.

Phân bố – Sinh thái

Nguồn gốc

Khu vực Caribbean và Trung Mỹ.

Phân bố tại Việt Nam

Trồng nhiều ở Nam Bộ: Tiền Giang, Vĩnh Long, Cần Thơ, Đồng Nai, Sóc Trăng.
Miền Bắc trồng được nhưng quả ít ngọt hơn.

Sinh thái học

Ưa khí hậu nóng ẩm, chịu hạn nhẹ.
Thích đất phù sa – thịt pha cát – giàu mùn.
Ra hoa kết quả tốt khi có đủ nắng và ẩm.

Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế

Bộ phận dùng

Lá (Folium)
Vỏ thân – vỏ rễ (Cortex)
Quả chín (Fructus)

Thu hái

Lá thu quanh năm.
Vỏ thân thu vào mùa khô.
Quả thu khi chuyển màu và mềm nhẹ.

Sơ chế

Lá: rửa sạch → phơi râm → dùng riêng hoặc phối hợp.
Vỏ thân: cạo bỏ lớp gỗ → phơi khô.
Quả: ăn tươi; có thể ép lấy nước.

Thành phần hóa học

1. Flavonoid

Quercetin
Kaempferol
→ Chống oxy hóa – tiêu viêm.

2. Phenolic & tannin

→ Săn se niêm mạc, cầm tiêu chảy.

3. Triterpenoid – saponin

→ Kháng viêm – bảo vệ gan.

4. Coumarin

→ Điều hòa thần kinh – kháng viêm.

5. Alkaloid

→ Hỗ trợ giảm đau.

6. Dinh dưỡng trong quả

Vitamin C, B1, B2, canxi, phốt pho, sắt
→ Tăng sức đề kháng – cải thiện tiêu hóa.

Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)

✅ Hạ đường huyết – cải thiện chuyển hóa

Chiết xuất lá làm giảm glucose máu (thử nghiệm trên động vật).

✅ Kháng viêm mạnh

Ức chế phù nề, giảm đau cơ – khớp.

✅ Chống oxy hóa

Bảo vệ tế bào gan, tim và thần kinh.

✅ Kháng khuẩn – kháng nấm

Tốt cho viêm họng, viêm da nhẹ.

✅ Giảm tiêu chảy – săn se niêm mạc

Nhờ hàm lượng tannin trong lá và vỏ thân.

✅ Cải thiện tiêu hóa – nhuận phổi

Quả chín giúp làm dịu họng, giảm ho khan.

Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền

Tính vị – quy kinh

Vị ngọt – hơi chát
Tính mát
Quy kinh: Phế – Tỳ – Đại trường

Công năng

Thanh nhiệt
Nhuận phổi – giảm ho
Tiêu viêm – giải độc
Săn se – chỉ tả
Lợi tiểu nhẹ
Điều hòa tiêu hóa

Chủ trị

Ho khan, viêm họng
Nóng trong – mụn nhọt
Viêm dạ dày nhẹ
Tiêu chảy – rối loạn tiêu hóa
Đau khớp – thấp nhiệt
Đường huyết cao nhẹ

Liều dùng

Lá: 10–20 g khô hoặc 20–30 g tươi
Vỏ thân: 6–12 g
Quả: ăn tươi 1–2 quả/ngày

Một số bài thuốc dân gian

1. Ho – viêm họng

Lá vú sữa 15 g; Cam thảo 6 g; Tía tô 10 g → Sắc uống.

2. Tiêu chảy nhẹ

Vỏ thân vú sữa 6–8 g; Cỏ sữa 12 g; Gừng 3 lát → Sắc uống 2 lần/ngày.

3. Đau khớp – thấp nhiệt

Lá vú sữa 20 g; Ngải cứu 12 g; Rễ cỏ xước 12 g → Sắc uống.

4. Đường huyết cao nhẹ

Lá vú sữa 12 g; Dây thìa canh 10 g; Khổ qua rừng 10 g → Uống mỗi ngày 1 thang.

5. Nóng trong – mụn nhọt

Lá vú sữa 20 g; Rau má 15 g; Lá dâu 10 g → Sắc uống.

6. Lợi sữa – nhuận phổi

Quả vú sữa chín 1 quả; Uống vào buổi sáng → Làm dịu họng – dễ tiêu – bổ dưỡng.

An toàn và lưu ý

Lá và vỏ thân có vị chát – hơi đắng, dùng quá liều gây táo bón.
Người tỳ vị hư lạnh: dùng ít và phối ấm (gừng).
Không dùng cho phụ nữ có thai liều cao (vỏ thân).
Quả ngọt → người tiểu đường ăn lượng nhỏ.
Nhựa mủ trong cuống có thể gây dị ứng da.

Cách trồng và chăm sóc

Trồng bằng hạt hoặc giâm cành.
Đất: phù sa – nhiều mùn – thoát nước.
Chịu hạn tốt; cần tưới thêm mùa khô.
Thu quả sau 3–5 năm trồng.

Hiện trạng bảo tồn

Trồng phổ biến, không nguy cấp.
Có giá trị kinh tế – dinh dưỡng – dược liệu.

Tài liệu tham khảo

Viện Dược liệu (2004). Cây thuốc và động vật làm thuốc Việt Nam.
Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam.
POWO – Chrysophyllum cainito L.
Journal of Ethnopharmacology – Anti-inflammatory activity of C. cainito leaves.
International Journal of Herbal Medicine – Antidiabetic effects of star apple leaf extract.
Phytochemistry Research – Phenolic compounds in C. cainito.

👉 Vú sữa – không chỉ là trái cây ngon mà còn là dược liệu mát, giảm viêm, hỗ trợ tiêu hóa – tim mạch – hô hấp, rất phù hợp trong các bài thuốc dân gian hiện nay.