Bèo cái (Pistia stratiotes L.) là loài thực vật thủy sinh nổi quen thuộc ở ao hồ Việt Nam.
Trong y học cổ truyền châu Á, Bèo cái được dùng để thanh nhiệt – lợi tiểu – tiêu viêm – giải độc, hỗ trợ các chứng mề đay, dị ứng da, nổi sẩn ngứa, phù nhẹ, tiểu buốt, cảm sốt và điều hòa huyết áp.

Nhiều nghiên cứu hiện đại đã ghi nhận Pistia stratiotes chứa flavonoid, phenolic acid, tanin, saponin, alkaloid với tác dụng chống viêm, chống oxy hóa, kháng khuẩn – kháng nấm, lợi tiểu, bảo vệ gan – thận.

Tên gọi khác

Bèo cái, Bèo tai tượng, Bèo hoa dâu
Tiếng Anh: Water lettuce, Nile cabbage
Tiếng Trung: 大薸草 (Dà piāo cǎo)
Dược liệu: Herba Pistiae

Tên khoa học

Pistia stratiotes L.

Họ: Araceae (Họ Ráy)

Theo Plants of the World Online (POWO).

Mô tả thực vật

Cây thủy sinh nổi, dạng rosette (hoa thị).
Lá mọc tỏa tròn, thuôn rộng, màu xanh nhạt, mặt lá phủ lông mịn giúp nổi trên nước.
Rễ chùm dài rủ xuống nước, màu nâu hoặc tím đen.
Hoa rất nhỏ, ẩn trong bẹ lá, dạng mo đơn tính.
Quả nhỏ, chứa 1–4 hạt.

Đặc điểm nổi bật: lá xếp hoa thị, thân chìm hoàn toàn dưới nước, rễ dài dạng tua mềm.

Phân bố – Sinh thái

Nguồn gốc

Vùng nhiệt đới châu Phi.

Phân bố tại Việt Nam

Rất phổ biến ở ao, hồ, ruộng nước, kênh mương khắp cả nước.

Sinh thái học

Ưa nóng ẩm, ánh sáng mạnh.
Sinh trưởng nhanh, lan rộng bằng nhánh và hạt.
Chịu được cả nước ô nhiễm mức độ nhẹ – trung bình.
Tái sinh cực mạnh → nhiều nơi xem là loài xâm lấn.

Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế

Bộ phận dùng

Toàn cây (Herba Pistiae)

Thu hái

Thu quanh năm, chọn cây tươi xanh.

Sơ chế

Rửa sạch, bỏ rễ đen.
Dùng tươi hoặc phơi héo – phơi khô nhẹ trong râm.
Có thể sao qua khi dùng trị viêm da – mề đay.

Thành phần hóa học

Các nhóm hoạt chất được ghi nhận:

1. Flavonoid

Luteolin
Apigenin
Kaempferol
→ Chống viêm – kháng oxy hóa.

2. Phenolic acids

Caffeic acid
Gallic acid
→ Kháng khuẩn – giảm viêm.

3. Triterpenoid – steroid

β-sitosterol
→ Giảm phù – lợi tiểu.

4. Tanin – Saponin – Alkaloid

→ Kháng nấm – kháng khuẩn.

5. Polysaccharide

→ Tăng cường miễn dịch nhẹ.

Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)

✅ Chống viêm – chống dị ứng

Ức chế giải phóng histamin, giảm mẩn đỏ – ngứa.

✅ Lợi tiểu – tiêu phù

Giảm ứ trệ dịch, tốt cho phù nhẹ – tiểu ít.

✅ Kháng khuẩn – kháng nấm

Hiệu quả với E. coli, S. aureus, Candida albicans.

✅ Hạ huyết áp nhẹ

Flavonoid giúp giãn mạch – giảm sức cản ngoại biên.

✅ Bảo vệ gan – thận

Giảm stress oxy hóa, hỗ trợ đào thải chất độc.

✅ Giảm sốt – trị cảm mạo nhẹ

Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền

Tính vị – quy kinh

Vị ngọt nhạt
Tính mát
Quy kinh: Phế – Bàng quang – Can

Công năng

Thanh nhiệt, lợi thủy
Giải độc, tiêu viêm
Tán ứ – giảm dị ứng

Chủ trị

Mề đay, sẩn ngứa, dị ứng da
Phù nhẹ, tiểu buốt – tiểu ít
Cao huyết áp nhẹ
Viêm họng, cảm sốt
Viêm da do nóng – côn trùng đốt
Nóng gan – nổi mụn

Liều dùng

30–60 g tươi hoặc 10–20 g khô/ngày
Dùng ngoài: giã nát – xát – đắp

Một số bài thuốc dân gian

1. Mề đay – dị ứng da

Bèo cái tươi 50 g; Kinh giới 10 g; Cam thảo đất 10 g → Sắc uống + tắm phần nước lá.

2. Tiểu buốt – tiểu ít

Bèo cái 30 g; Râu ngô 15 g; Mã đề 12 g → Sắc uống.

3. Cao huyết áp nhẹ

Bèo cái 20 g; Hoa hòe 12 g; Cúc hoa 10 g → Uống ngày 1 thang.

4. Phù nhẹ

Bèo cái 40 g; Ý dĩ 20 g; Bắp cải khô 10 g → Sắc uống.

5. Nổi mụn – nóng gan

Bèo cái 30 g; Rau má 15 g; Diếp cá 15 g → Hãm uống + rửa mặt.

6. Cảm nóng – sốt nhẹ

Bèo cái 20 g; Lá tre 15 g; Bạc hà 5 g → Sắc uống.

An toàn và lưu ý

Không dùng nước ao hồ ô nhiễm để lấy Bèo cái (nguy cơ kim loại nặng).
Người tỳ vị hư lạnh, dễ tiêu chảy không nên dùng nhiều.
Phụ nữ có thai – trẻ nhỏ: dùng liều thấp.
Rửa thật sạch khi dùng tươi.
Không dùng cho người phù do suy thận (cần theo dõi y khoa).

Cách trồng và bảo quản

Trồng bằng tách khóm, thả trên ao nước sạch.
Trồng trong lu, bể xi măng đều phát triển mạnh.
Thu hoạch sau 20–30 ngày.

Hiện trạng bảo tồn

Phổ biến, không nguy cấp.
Tuy nhiên là loài xâm lấn ở một số khu vực → cần quản lý diện tích.

Tài liệu tham khảo

Viện Dược liệu (2004). Cây thuốc và động vật làm thuốc Việt Nam.
Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam.
POWO – Pistia stratiotes L.
Journal of Ethnopharmacology – Anti-inflammatory & antihistamine effects of P. stratiotes.
Indian Journal of Traditional Knowledge – Folk uses of water lettuce.
Bangladesh Journal of Medicinal Plants – Antidiabetic and diuretic properties of P. stratiotes.

👉 Bèo cái – cây thủy sinh dân dã nhưng là vị thuốc quý trong các bài thuốc thanh nhiệt – giải độc – lợi tiểu – tiêu viêm – hỗ trợ dị ứng và mề đay.