Mục lục
Cỏ sữa lá nhỏ (Euphorbia thymifolia) – loại cỏ mọc hoang phổ biến, thân bò sát đất, lá rất nhỏ, được dân gian coi là “thuốc cứu tinh” cho trẻ em mắc tiêu chảy, lỵ. Cùng với cỏ sữa lá lớn, đây là vị thuốc quý quanh ta, vừa đơn giản, vừa hiệu quả.
Giới thiệu
Cỏ sữa lá nhỏ (Euphorbia thymifolia) thuộc họ Thầu dầu (Euphorbiaceae), là cây cỏ mọc bò sát đất, sống một năm, dễ thấy ở bờ ruộng, sân vườn. Trong y học cổ truyền, vị thuốc này có vị cay, tính mát, tác dụng thanh nhiệt, trừ thấp, chỉ tả, tiêu viêm. Nghiên cứu hiện đại cho thấy cỏ sữa lá nhỏ chứa flavonoid, tanin, saponin và diterpen có hoạt tính kháng khuẩn, kháng ký sinh trùng đường ruột, cầm tiêu chảy và chống viêm.
Tên gọi khác
-
Cỏ sữa lá nhỏ, Cỏ sữa, Thủy ngưu liên
-
Tiếng Anh: Slender spurge
-
Tiếng Trung: 小叶大戟草 (Xiǎo yè dà jǐ cǎo)
Tên khoa học
Euphorbia thymifolia L.
Họ thực vật
Euphorbiaceae (Họ Thầu dầu).
Mô tả thực vật
Cỏ sữa lá nhỏ là cây cỏ mọc bò sát đất, chiều dài 10 – 30 cm.
-
Thân: mảnh, phân nhiều nhánh, tiết nhựa mủ trắng khi bẻ.
-
Lá: nhỏ, mọc đối, hình bầu dục hẹp, mép có răng cưa rất nhỏ.
-
Hoa: nhỏ, màu hồng nhạt hoặc trắng, mọc ở nách lá.
-
Quả: nang nhỏ, chứa nhiều hạt li ti.
Phân bố và sinh thái
-
Thế giới: Gặp nhiều ở vùng nhiệt đới châu Á, châu Phi, Mỹ Latin.
-
Việt Nam: Mọc hoang ở khắp nơi, từ đồng bằng đến miền núi, đặc biệt trên đất khô ráo, nắng nhiều.
-
Sinh thái: Cây dễ mọc, tái sinh mạnh, thường mọc xen lẫn với cỏ sữa lá lớn.
Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế
-
Bộ phận dùng: Toàn cây.
-
Thu hái: Quanh năm, tốt nhất vào mùa hạ – thu.
-
Sơ chế: Dùng tươi giã lấy nước, hoặc phơi khô sắc uống.
Thành phần hóa học
-
Flavonoid: quercitrin, isoquercitrin.
-
Triterpenoid, saponin.
-
Tannin, alkaloid.
-
Nhựa mủ chứa diterpen ester (tác dụng sinh học mạnh).
Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)
-
Chống tiêu chảy: ức chế vi khuẩn đường ruột (E. coli, Shigella).
-
Kháng ký sinh trùng: tác dụng trên Entamoeba histolytica (gây lỵ amip).
-
Kháng viêm: giảm viêm ruột, viêm nhiễm ngoài da.
-
Cầm máu nhẹ: nhờ hàm lượng tanin.
Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền
-
Chỉ tả, trị lỵ: đặc biệt hữu hiệu với trẻ em.
-
Thanh nhiệt, tiêu viêm: trị mụn nhọt, viêm đường ruột.
-
Chỉ huyết: hỗ trợ cầm máu vết thương ngoài da.
Liều dùng tham khảo: 10 – 20 g khô/ngày hoặc 20 – 40 g tươi, sắc uống.
Bài thuốc dân gian:
-
Lỵ trẻ em: Cỏ sữa lá nhỏ 12 g, cam thảo đất 10 g, sắc uống.
-
Tiêu chảy: Cỏ sữa lá nhỏ 15 g, vỏ quả lựu 8 g, sắc uống.
-
Mụn nhọt, viêm da: Giã nát đắp ngoài.
An toàn và tương tác thuốc
-
Dùng đúng liều an toàn; quá liều có thể gây đau bụng, buồn nôn.
-
Người tỳ vị hư hàn, tiêu chảy mạn tính nên thận trọng.
-
Không dùng kéo dài cho trẻ sơ sinh nếu không có hướng dẫn của thầy thuốc.
Cách trồng và chăm sóc
-
Nhân giống: chủ yếu mọc tự nhiên, có thể gieo hạt.
-
Điều kiện trồng: đất khô ráo, thoát nước tốt.
-
Chăm sóc: hầu như không cần nhiều công chăm sóc.
-
Thu hoạch: sau 2 – 3 tháng, cắt toàn cây, dùng tươi hoặc phơi khô.
Hiện trạng bảo tồn
Cỏ sữa lá nhỏ mọc phổ biến, không thuộc nhóm nguy cấp. Tuy nhiên, do có nhiều nghiên cứu dược lý, loài này ngày càng được chú ý trong y học hiện đại, đặc biệt về tác dụng chống tiêu chảy, kháng khuẩn, trị lỵ trẻ em.
Tài liệu tham khảo
-
Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. NXB Y học.
-
Viện Dược liệu (2004). Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập II. NXB Khoa học & Kỹ thuật.
-
Nam dược thần hiệu (Hải Thượng Lãn Ông).
-
Các nghiên cứu dược lý về Euphorbia thymifolia trên PubMed (2010 – 2024).
:quality(75)/2021_11_15_637725676252748838_youtube0.jpg){kind=small}
