Lá hen (Calotropis gigantea L.) là vị thuốc dân gian quen thuộc nhiều vùng ở Việt Nam, đặc biệt dùng trong các bài thuốc hỗ trợ hen suyễn, ho đờm, viêm họng, phong thấp đau nhức và bệnh ngoài da.

Theo nhiều nghiên cứu hiện đại, cây chứa nhóm hoạt chất mạnh như cardenolide, flavonoid, triterpenoid, có tác dụng chống viêm, giãn cơ trơn khí quản, long đờm, kháng khuẩn và giảm đau.
Đồng bào miền Trung – Tây Nguyên dùng Lá hen rất phổ biến bằng cách hơ nóng đắp ngực, giã đắp đau xương khớp, hoặc sắc uống với liều nhỏ để giảm ho đờm, hen nhẹ.

Tên gọi khác

Bòng bòng trắng, Cây đầu bò, Cây lá hen trắng
Tiếng Anh: Crown flower, Giant milkweed
Dược liệu: Folium Calotropidis

Tên khoa học

Calotropis gigantea (L.) Dryand.

Họ: Apocynaceae (Họ Trúc đào)

Theo Plants of the World Online (POWO).

Mô tả thực vật

Cây bụi hoặc cây nhỏ, cao 1–3 m, nhựa trắng đục rất nhiều (latex).
Thân màu xám nhạt, phân cành sớm.
Lá mọc đối, dày, phiến bầu dục tới thuôn, dài 10–20 cm, màu xanh bạc, mặt dưới phủ lông mịn → phần được dùng làm thuốc.
Hoa màu trắng hoặc tím nhạt, hình sao, mọc thành xim.
Quả hình trứng, khi già nứt để lộ hạt có chùm lông bay.

Mùa hoa: Quanh năm.

Phân bố – Sinh thái

Nguồn gốc

Ấn Độ, Nam Á, Trung Đông.

Phân bố tại Việt Nam

Gặp nhiều ở: Thanh Hóa, Nghệ An, Quảng Bình, Quảng Trị, Huế, Phú Yên, Tây Nguyên.
Mọc ven đường, bãi cát, đất khô, vùng nắng gắt.

Sinh thái học

Cây ưa sáng mạnh, chịu hạn tốt.
Phát triển được trên đất cát, đất sỏi, đất nghèo dinh dưỡng.
Tái sinh bằng hạt rất nhanh.

Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế

Bộ phận dùng

Lá (dùng chủ yếu), vỏ, hoa, nhựa cây (dùng ngoài)

Thu hái

Thu quanh năm, chọn lá bánh tẻ.

Sơ chế

Rửa sạch, dùng tươi hoặc phơi trong bóng râm.
Nhựa cây độc → cần tránh dây vào mắt, miệng.

Thành phần hóa học

Các thành phần chính:

1. Cardenolide (hoạt tính mạnh)

Calotropin
Calotropagenin
Uscharin
→ Có tác dụng giãn cơ trơn khí quản, kháng viêm, nhưng liều cao độc.

2. Flavonoid

Quercetin
Isorhamnetin
→ Chống oxy hóa – giảm viêm.

3. Triterpenoid & saponin

Taraxasterol
β-sitosterol
→ Kháng viêm – chống phù nề.

4. Nhựa mềm (latex)

→ Kháng khuẩn – sát trùng mạnh, nhưng gây kích ứng.

Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)

✅ Giảm ho – long đờm

Chiết xuất lá giúp:

Giãn cơ trơn khí quản
Giảm co thắt phế quản
Tăng bài tiết chất nhầy → giảm ho đờm

✅ Hỗ trợ hen suyễn nhẹ

Nhờ tác dụng giãn phế quản tương tự theophyllin liều thấp.

✅ Kháng viêm – giảm đau

Ức chế COX, giảm phù nề, hỗ trợ đau xương – khớp – dây thần kinh.

✅ Kháng khuẩn – tiêu độc

Latex kháng mạnh S. aureus, E. coli, nấm da.

✅ Chữa bệnh ngoài da

Chống nấm – chống ký sinh trùng.

Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền

Tính vị – quy kinh

Vị đắng, cay
Tính ấm
Quy kinh phế – can

Công năng

Tiêu đờm – chỉ khái
Giảm hen – trừ suyễn
Tiêu viêm – giảm đau
Sát trùng – tiêu độc

Chủ trị

Hen suyễn nhẹ
Ho lâu ngày, ho đờm
Đau ngực do tích đờm
Đau khớp – đau dây thần kinh
Lở ngứa, nấm da, vết côn trùng đốt

Liều dùng

Lá tươi: 5–8 g sắc uống (liều thấp)
Đắp ngoài: dùng lá hơ nóng rồi đắp

Một số bài thuốc dân gian

1. Hen suyễn – khó thở

Lá hen 3–5 g; Lá húng chanh 10 g; Cam thảo nam 8 g → Sắc uống ngày 1 lần.

2. Ho đờm – khò khè

Lá hen 5 g; Lá dâu 10 g; Gừng 2 lát → Sắc uống.

3. Đau nhức xương khớp – thần kinh

Lá hen hơ nóng, thoa ít dầu dừa → đắp lên vùng đau 15–20 phút.

4. Lở ngứa – nấm da

Nhựa lá pha loãng 1:5 nước → bôi nhẹ (không bôi vùng da mỏng).

5. Vết côn trùng đốt – sưng đau

Lá hơ nóng, vò nhẹ → đắp trực tiếp.

An toàn và lưu ý (rất quan trọng)

⚠️ Nhựa cây độc – gây kích ứng mạnh

Không để nhựa dây vào mắt, miệng, vết thương sâu.

⚠️ Không dùng liều cao

Cardenolide có độc tính tim mạch nếu dùng nhiều.

⚠️ Không dùng cho:

Phụ nữ mang thai
Trẻ em dưới 10 tuổi
Người bệnh tim
Người huyết áp thấp

⚠️ Khi uống chỉ dùng liều rất thấp, ưu tiên dùng ngoài.

Cách trồng và chăm sóc

Ưa nắng mạnh, đất cát – đất pha sỏi.
Chịu hạn cực tốt.
Gieo hạt hoặc giâm cành đều dễ.
Thu hoạch lá sau 4–6 tháng trồng.

Hiện trạng bảo tồn

Cây phổ biến, dễ mọc hoang.
Không nằm trong nhóm nguy cấp.

Tài liệu tham khảo

Viện Dược liệu (2004). Cây thuốc và động vật làm thuốc Việt Nam.
Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam.
POWO – Calotropis gigantea (L.) Dryand.
Journal of Ethnopharmacology – Anti-asthmatic activity of Calotropis gigantea.
International Journal of Pharmacy & Life Science – Phytochemistry and pharmacology of C. gigantea.

👉 Lá hen – vị thuốc dân gian long đờm, giảm ho, hỗ trợ hen nhẹ và tiêu viêm, phù hợp dùng ngoài và dùng liều thấp trong các bài thuốc trị ho – đờm – đau nhức.