Mục lục
Tầm bóp (Physalis angulata) – loài cây mọc hoang quen thuộc ở nhiều vùng quê, quả chín ăn được, lá và thân lại là vị thuốc dân gian dùng để chữa viêm họng, cảm sốt, tiểu đường, viêm gan và nhiều bệnh viêm nhiễm khác.
Giới thiệu
Tầm bóp (Physalis angulata) là cây thuốc nam mọc hoang khắp nơi ở Việt Nam, dễ nhận biết nhờ quả nằm trong bao đài hình đèn lồng. Trong y học cổ truyền, cây được dùng với công dụng thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, tiêu viêm, sát khuẩn, chữa viêm họng, ho, mụn nhọt, tiểu đường, viêm gan. Nghiên cứu hiện đại cũng đã tìm thấy trong Tầm bóp nhiều hợp chất flavonoid, alkaloid, steroid tự nhiên có hoạt tính kháng viêm, chống oxy hóa, hạ đường huyết và bảo vệ gan.
Tên gọi khác
-
Tầm bóp, Lu lu đèn, Lồng đèn, Lồng đèn dại
-
Tiếng Anh: Cutleaf groundcherry, Wild gooseberry, Balloon cherry
-
Tiếng Trung: 灯笼草 (Dēng lóng cǎo)
Tên khoa học
Physalis angulata L.
Họ thực vật
Solanaceae (Họ Cà).
Mô tả thực vật
Tầm bóp là cây thân thảo sống ngắn ngày, cao 30 – 90 cm.
-
Thân: tròn, nhẵn hoặc có lông mịn, phân nhánh nhiều.
-
Lá: mọc so le, hình bầu dục hoặc thuôn, mép nguyên hay hơi răng cưa.
-
Hoa: nhỏ, màu vàng nhạt, có chấm tím ở giữa.
-
Quả: mọng, hình cầu, màu vàng cam khi chín, được bao bọc trong đài phồng to hình lồng đèn.
-
Hạt: nhiều, nhỏ, màu vàng nhạt.
-
Mùa hoa quả: quanh năm, nhiều nhất vào mùa hè – thu.
Phân bố và sinh thái
-
Thế giới: Phân bố rộng ở vùng nhiệt đới châu Mỹ, sau du nhập sang châu Á, châu Phi.
-
Việt Nam: Mọc hoang ở bờ ruộng, ven đường, bãi đất trống từ Bắc vào Nam; quả chín ăn được, vị ngọt dịu.
-
Sinh thái: Cây ưa sáng, phát triển nhanh, mọc khỏe trên nhiều loại đất, tái sinh tự nhiên mạnh từ hạt.
Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế
-
Bộ phận dùng: Toàn cây, lá, quả.
-
Thu hái: Quanh năm, tốt nhất vào mùa hè – thu.
-
Sơ chế: Rửa sạch, dùng tươi hoặc phơi khô; quả chín ăn trực tiếp hoặc làm thuốc.
Thành phần hóa học
-
Alkaloid, flavonoid, withanolide (physalin A, B, D, E…)
-
Steroid tự nhiên (sitosterol, stigmasterol)
-
Triterpenoid, acid hữu cơ, vitamin C
-
Nhiều hợp chất phenolic chống oxy hóa
Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)
-
Kháng viêm, hạ sốt: ức chế phản ứng viêm, giảm nhiệt độ cơ thể.
-
Hạ đường huyết: chiết xuất toàn cây giúp giảm glucose máu ở động vật thử nghiệm.
-
Bảo vệ gan: dịch chiết có tác dụng giảm men gan, bảo vệ tế bào gan.
-
Kháng khuẩn, kháng virus: ức chế vi khuẩn gây viêm họng, một số virus cúm.
-
Chống oxy hóa: giàu hợp chất phenolic và flavonoid.
Lưu ý: Một số hợp chất physalin có tác dụng mạnh, cần nghiên cứu thêm về độ an toàn và liều dùng lâu dài.
Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền
-
Thanh nhiệt, giải độc: chữa viêm họng, ho, cảm sốt.
-
Lợi tiểu, tiêu viêm: chữa tiểu rắt, viêm bàng quang.
-
Hạ đường huyết: dùng cho người tiểu đường.
-
Chữa mụn nhọt, lở loét: giã lá đắp ngoài.
Liều dùng tham khảo: 20 – 40 g cây tươi hoặc 10 – 20 g khô/ngày, sắc uống.
Bài thuốc dân gian:
-
Viêm họng, ho: Toàn cây Tầm bóp 20 g, Cam thảo đất 10 g, sắc uống.
-
Tiểu đường: Toàn cây Tầm bóp khô 15 g, sắc uống hằng ngày.
-
Mụn nhọt: Lá Tầm bóp tươi giã nát, đắp ngoài.
Lưu ý: Không dùng cho phụ nữ có thai; người huyết áp thấp cần thận trọng.
An toàn và tương tác thuốc
-
Quả chín ăn được, an toàn.
-
Một số hợp chất trong lá có độc tính nhẹ, không dùng liều cao kéo dài.
-
Thận trọng khi dùng cùng thuốc hạ đường huyết, thuốc lợi tiểu.
Cách trồng và chăm sóc
-
Nhân giống: bằng hạt.
-
Điều kiện trồng: đất tơi xốp, nhiều nắng.
-
Chăm sóc: dễ trồng, ít sâu bệnh, phát triển nhanh.
-
Thu hoạch: sau 2 – 3 tháng có thể thu hái lá, thân; quả thu vào khi chín vàng.
Hiện trạng bảo tồn
Tầm bóp là cây mọc hoang phổ biến, chưa thuộc nhóm nguy cấp. Do dễ mọc và dễ tái sinh, nguồn dược liệu dồi dào, song cần nghiên cứu sâu để chuẩn hóa hoạt chất và công dụng.
Tài liệu tham khảo
-
Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. NXB Y học.
-
Viện Dược liệu (2004). Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập II. NXB Khoa học & Kỹ thuật.
-
Tuệ Tĩnh toàn tập. NXB Khoa học Xã hội.
-
Nam dược thần hiệu (Hải Thượng Lãn Ông).
-
Các nghiên cứu dược lý về Physalis angulata trên PubMed (2010 – 2024).
:quality(75)/2021_11_15_637725676252748838_youtube0.jpg){kind=small}
