Nhiều bạn hay trêu tôi:
“Sao thầy cứ đọc tên khoa học dài ngoằng, khó nhớ thế?”
Thật lòng mà nói… tôi cũng đọc méo miệng chứ chẳng hề “oai” gì 😄

Nhưng trong nghiên cứu dược liệu, tên khoa học không phải để làm màu. Nó là “chìa khóa” giúp ta nhận đúng cây – dùng đúng thuốc – và tránh sai lầm đáng tiếc trong hành nghề.

---

🧭 1. Tên thường gọi rất dễ gây nhầm lẫn

Cùng một loài cây nhưng:

• Mỗi vùng một tên

• Mỗi dân tộc một tên

• Một số loài còn có tới vài chục tên khác nhau

Trong khi đó, tên khoa học chỉ có một, được công bố theo quy tắc quốc tế của ngành thực vật học (ICN – International Code of Nomenclature).

Và chỉ cần nhầm tên – là nhầm cây.
Nhầm cây – nghĩa là nhầm công dụng, thậm chí có thể gây hại nếu dùng sai vị thuốc.

Một số ví dụ điển hình:

• Ngũ sắc
  – Ageratum conyzoides (Cỏ cứt lợn) – kháng viêm, sát khuẩn nhẹ.
  – Lantana camara (Bông ổi) – độc tính cao hơn, không dùng như Cỏ cứt lợn.

• Sâm cau
  – Curculigo orchioides: vị thuốc bổ dương, tăng sức khỏe sinh sản.
  – Dracaena angustifolia (Bồng bồng): chủ yếu thanh nhiệt – lợi tiểu.
  → Nhầm lẫn sẽ dẫn tới dùng sai hoàn toàn mục đích điều trị.

• Ngũ gia bì gai (Acanthopanax trifoliatus) đôi khi lại bị gọi nhầm sang Ngấy hương (Rubus cochinchinensis) – hai họ thực vật khác nhau, tác dụng cũng khác nhau.

Đây chỉ là vài ví dụ trong hàng trăm trường hợp tôi gặp ngoài thực địa, trong phòng thí nghiệm và cả trong các tài liệu dân gian.

---

🔬 2. Tên khoa học giúp tra cứu, đối chiếu và sử dụng đúng tài liệu

Khi có tên khoa học, bạn có thể:

• Tra cứu đặc điểm thực vật học chuẩn

• Xác định họ – chi – loài một cách chính xác

• Tìm tài liệu dược lý, hóa thực vật, tác dụng sinh học trên PubMed, GBIF, POWO…

• Đối chiếu với các dược điển và công trình nghiên cứu quốc tế

Điều này đặc biệt quan trọng với người làm nghề dược liệu, bởi chỉ khi xác định đúng loài thì ta mới hiểu rõ:

• Bộ phận dùng

• Liều lượng

• Tác dụng

• Độc tính

• Cách chế biến – bào chế

• Tương tác thuốc

Không có tên khoa học, rất nhiều nghiên cứu sẽ không thể truy cập, hoặc truy cập nhầm vào loài khác có tên gần giống.

---

🌱 3. Học tên khoa học không khó – quan trọng là học đúng phương pháp

Trong các khóa đào tạo của Viện Khoa học Thuốc Nam và lớp Bào chế Đông dược, tôi luôn dành thời gian hướng dẫn học viên:

📌 Phương pháp quan sát ngoài thực địa

• Thân – cành – lá – vỏ – hoa – quả

• Mùi vị, nhựa, cấu trúc bề mặt

• Đặc điểm sinh thái, nơi sống

📌 Sự khác biệt giữa các loài dễ nhầm

Ví dụ: Khúng khéng – Trứng cá – Thôi chanh – Hu đay;
Hay các loài họ Cà phê, họ Cúc, họ Rau răm…

📌 Cách ghi chép và chụp ảnh chuẩn khoa học

• Chụp đủ các mặt lá

• Góc cận, bán toàn và toàn cây

• Ghi GPS, thời gian, sinh cảnh

📌 Tra cứu tài liệu đúng chuẩn

• POWO (Plants of the World Online)

• GBIF

• PubMed

• Sách Đỗ Tất Lợi, Võ Văn Chi, Danh lục cây thuốc người Dao, các tài liệu của Viện Dược liệu…

Không phải để làm khó ai.
Mà để người học hành nghề một cách vững chắc, không mơ hồ, không dùng sai cây, không “đoán theo cảm xúc”.

---

🌿 4. Tên khoa học là nền tảng cho nghiên cứu – trồng trọt – chế biến – thương mại hóa

Trong bối cảnh phát triển ngành dược liệu hiện nay, việc nắm chắc tên khoa học còn quan trọng vì:

• Giúp xác định đúng loài trồng, tránh đầu tư sai giống

• Phân biệt loài có hoạt chất mạnh – loài có độc tính

• Hỗ trợ đánh giá tiềm năng thương mại hóa

• Thuận tiện cho việc xây dựng GACP-WHO, hồ sơ công bố sản phẩm

• Dễ dàng liên kết nghiên cứu với các viện – trường quốc tế

Tên khoa học là “ngôn ngữ chung” của các nhà khoa học trên toàn thế giới.

---

🌱 5. Nếu bạn yêu thuốc Nam, hãy bắt đầu từ việc nhận biết đúng loài

Ai cũng có thể học.
Không cần phải thuộc lòng hàng nghìn tên – chỉ cần học đúng cách, học từng bước, học từ những loài quen thuộc trước.

Duyên đến lúc nào, ta học lúc đó.
Điều quan trọng nhất là không dùng sai cây, không truyền sai kiến thức.

---

✨ Kết luận

Việc gọi đúng tên khoa học không chỉ giúp tôi – mà còn giúp tất cả chúng ta:

• Tránh nhầm lẫn

• Bảo tồn tri thức cây thuốc

• Sử dụng thuốc Nam một cách an toàn và hiệu quả

• Tiếp cận kho tài liệu khoa học đồ sộ và chuẩn mực

Đó là lý do dù có “đọc méo miệng” thì tôi vẫn sẽ tiếp tục gọi:
Tên khoa học – trước rồi mới đến tên thường gọi.

Vì khoa học là nền tảng để gìn giữ và phát triển tri thức cây thuốc Việt Nam.