Chiều tím – cây cảnh dễ trồng, vị thuốc kháng viêm, tiêu phù và hỗ trợ hô hấp

Chiều tím (Ruellia simplex C.Wright) là loài cây cảnh phổ biến ở Việt Nam, được trồng nhiều để làm đường viền hoặc tạo mảng màu tím trong cảnh quan đô thị. Không chỉ đẹp, Chiều tím trong dân gian còn được dùng như vị thuốc tiêu viêm – giảm ho – lợi tiểu – tiêu phù, hỗ trợ tốt cho các chứng viêm họng, ho khan, viêm phế quản nhẹ, tiểu buốt, phù nề và đau nhức do thấp nhiệt.

Một số nghiên cứu hiện đại cho thấy chiết xuất từ Ruellia simplex có hoạt tính kháng viêm – chống oxy hóa – kháng khuẩn và tiềm năng hỗ trợ điều hòa đường huyết. Dù không phải là vị thuốc truyền thống phổ biến như nhiều loài khác, Chiều tím vẫn có giá trị sử dụng nhất định trong kinh nghiệm y học dân gian và trong cuộc sống hằng ngày.

Tên gọi khác

Chiều tím, Rau muống nhật, Ruellia tím
Tiếng Anh: Mexican petunia, Purple ruellia
Tiếng Trung: 紫花凤尾草 (Tử hoa phụng vĩ thảo – tên dân gian)
Dược liệu: Herba Ruelliae

Tên khoa học

Ruellia simplex C.Wright
(đồng danh: Ruellia brittoniana, Ruellia coerulea)

Họ: Acanthaceae (Họ Ô rô)

Theo Plants of the World Online (POWO).

Mô tả thực vật

Cây thảo sống lâu năm, cao 40–90 cm, mọc thành bụi.
Thân mọc thẳng, ít phân nhánh, gốc hóa gỗ nhẹ.
Lá mọc đối, hình mác thuôn dài, mép nguyên, màu xanh đậm.
Hoa hình phễu, màu tím đặc trưng, nở rộ vào buổi sáng đến trưa.
Quả nang thon dài, chứa nhiều hạt, khi già có thể bắn hạt xa.

Đặc điểm dễ nhận biết: hoa tím rực, dạng phễu 5 cánh, lá dài, cây sống mạnh, chịu hạn – chịu úng tốt.

Phân bố – Sinh thái

Nguồn gốc

Trung Mỹ – Nam Mỹ.

Phân bố tại Việt Nam

Được trồng rộng khắp làm cây cảnh: Hà Nội, Huế, Đà Nẵng, TP.HCM, Cần Thơ…
Gặp nhiều ở công viên, đường phố, sân vườn, bờ ao.

Sinh thái học

Ưa sáng mạnh, chịu bóng bán phần.
Phát triển tốt cả trên đất khô và đất ẩm.
Tái sinh nhanh bằng thân và hạt.

Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế

Bộ phận dùng

Toàn cây: lá, thân non, hoa (Herba)

Thu hái

Thu quanh năm, khi cây đang ra chồi non hoặc nở hoa.

Sơ chế

Rửa sạch → dùng tươi hoặc phơi râm → bảo quản khô.

Thành phần hóa học

Theo các nghiên cứu về loài Ruellia:

1. Flavonoid

Quercetin
Apigenin
→ Kháng viêm – chống oxy hóa.

2. Phenolic & tannin

→ Giảm viêm – kháng khuẩn.

3. Saponin

→ Hỗ trợ long đờm – lợi tiểu.

4. Alkaloid thực vật

→ Tác dụng giảm đau nhẹ.

5. Terpenoid

→ Tác dụng chống oxy hóa – bảo vệ tế bào.

Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)

Các nghiên cứu bước đầu ghi nhận:

✅ Kháng viêm – chống phù nề
Chiết xuất Ruellia giảm sưng đau và viêm mô mềm.

✅ Kháng khuẩn mức độ vừa
Hiệu quả trên E. coli, Staphylococcus aureus.

✅ Chống oxy hóa
Giảm stress oxy hóa, hỗ trợ bảo vệ tế bào.

✅ Hỗ trợ long đờm – giảm ho nhẹ
Nhờ nhóm saponin.

✅ Hỗ trợ hạ đường huyết (tiềm năng)
Một số nghiên cứu trên động vật cho thấy tác dụng giảm đường máu.

Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền (dân gian)

Tính vị – quy kinh

Vị nhạt – hơi đắng
Tính mát
Quy kinh: Phế – Bàng quang

Công năng

Thanh nhiệt – tiêu viêm
Lợi tiểu
Giảm ho – tiêu đờm
Giảm phù
Làm dịu da

Chủ trị

Viêm họng – ho khan
Viêm phế quản nhẹ
Tiểu buốt – tiểu ít
Phù nề nhẹ
Viêm da – mẩn đỏ
Nóng trong

Liều dùng

20–40 g tươi/ngày
10–20 g khô/ngày
Dùng ngoài: giã nát đắp hoặc nấu nước rửa

Một số bài thuốc dân gian

1. Ho nhẹ – viêm họng

Chiều tím 20 g; Tía tô 10 g; Cam thảo 4 g → Sắc uống.

2. Tiểu buốt – tiểu vàng

Chiều tím 30 g; Mã đề 12 g; Râu ngô 10 g → Sắc uống 3–5 ngày.

3. Phù nề – sưng nhẹ

Chiều tím tươi giã nát → Đắp lên vùng sưng.

4. Viêm da – mẩn ngứa

Lá chiều tím nấu nước tắm hoặc rửa 1–2 lần/ngày.

An toàn và lưu ý

Tương đối lành tính, có thể dùng thời gian ngắn.
Không có độc tính mạnh được ghi nhận ở liều dùng dân gian.
Tránh dùng cho phụ nữ có thai (thiếu dữ liệu an toàn).
Người tỳ vị hư lạnh nên giảm liều.
Dùng ngoài da an toàn hơn đường uống.

Cách trồng và chăm sóc

Nhân giống bằng giâm cành hoặc hạt.
Ưa sáng, chịu hạn tốt.
Trồng được cả trong chậu và ngoài đất.
Ít sâu bệnh, phát triển rất nhanh.

Hiện trạng bảo tồn

Là cây cảnh phổ biến, không nguy cấp.
Đôi nơi bị xem là loài xâm lấn nhẹ do sinh trưởng nhanh.

Tài liệu tham khảo

POWO – Ruellia simplex C.Wright.
Kaur, R., Gupta, J., & Tamanna, T. (2025). Ruellia simplex: A Promising Medicinal Plant with Pharmacological Significance. Goya Journal, 18(03).
Afzal, K. (2015). Genus Ruellia: Pharmacological and traditional uses. Journal of Ethnopharmacology Review.
Ukwubile, C. A. (2023). Antinociceptive, anti-inflammatory and antidiabetic activities of a novel fatty acid isolated from leaf extract of Ruellia simplex. International Journal of Pharmacognosy & Phytochemical Research.
Nguyen, K., et al. (2023). Survey on flavonoid content and antioxidant activity of Ruellia simplex flower extracts. DTHU Journal of Science.
Tài liệu kinh nghiệm cây thuốc dân gian Việt Nam.

👉 Chiều tím – loài cây cảnh đẹp và dễ trồng, đồng thời là vị thuốc dân gian giúp tiêu viêm – giảm ho – lợi tiểu – giải nhiệt một cách tự nhiên.