Cỏ ngọt – vị thuốc hỗ trợ tiểu đường, huyết áp và thay thế đường tự nhiên an toàn

Cỏ ngọt (Stevia rebaudiana) là cây dược liệu nổi tiếng nhờ khả năng tạo vị ngọt gấp 200–300 lần đường mía nhưng không sinh năng lượng, rất phù hợp cho người tiểu đường, béo phì, tăng huyết áp và những người muốn giảm đường trong ăn uống.
Nhiều nghiên cứu hiện đại đã khẳng định cỏ ngọt có tác dụng ổn định đường huyết, hạ huyết áp nhẹ, bảo vệ tim mạch và chống oxy hóa.

Tên gọi khác

Tên khác: Cỏ đường, Cỏ ngọt Paraguay.
Tên khoa học: Stevia rebaudiana (Bertoni) Bertoni.
Họ: Asteraceae (Họ Cúc).
Tên tiếng Trung: 甜叶菊 (Tián yè jú).
Tên tiếng Anh: Stevia, Sweet leaf, Sugar leaf.
Dược liệu: Folium Steviae (lá cỏ ngọt).

Mô tả thực vật

Cây thảo sống lâu năm, cao 50–100 cm.
Thân: nhẵn, phân nhiều cành, giòn.
Lá: mọc đối, hình mác, mép có răng cưa nhẹ, vị ngọt đậm.
Hoa: nhỏ, trắng, mọc đầu cành, dạng cụm tán.
Rễ: dạng chùm, phát triển mạnh.
Mùa hoa: tháng 9–12.

Phân bố – Sinh thái

Cỏ ngọt có nguồn gốc từ Paraguay và Brazil, sau được trồng rộng rãi ở Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và nhiều nước châu Á.

Ở Việt Nam, cỏ ngọt được trồng nhiều tại:

Hà Nội (Sóc Sơn), Hòa Bình, Lào Cai, Sơn La
Đà Lạt, Gia Lai (nơi cho chất lượng cao)

Cây ưa sáng, khí hậu mát, đất tơi xốp, thoát nước tốt.

Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế

Bộ phận dùng: Lá.
Thu hái: Khi cây chuẩn bị ra hoa hoặc trong giai đoạn sinh trưởng mạnh.
Sơ chế: Cắt cả thân, tuốt lá, phơi hoặc sấy khô nhẹ dưới 60°C để tránh giảm độ ngọt.

Tính vị: ngọt, tính bình.
Quy kinh: phế, tỳ.

Thành phần hóa học

Lá cỏ ngọt chứa 10–20% glycoside ngọt:

Stevioside
Rebaudioside A (ngọt nhất, ít đắng)
Rebaudioside C, D, E
Dulcoside

Ngoài ra còn có:

Flavonoid: quercetin, apigenin
Polyphenol chống oxy hóa
Khoáng chất (K, Ca, Mg)

Stevioside và Rebaudioside A là hoạt chất chính mang vị ngọt và tác dụng sinh học.

Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)

✅ Hỗ trợ điều hòa đường huyết

Tăng nhạy cảm insulin
Giảm hấp thu glucose ở ruột
Bảo vệ tế bào β tụy
Rao et al., 2019 (Journal of Medicinal Food) cho thấy stevioside giúp giảm đường huyết ở người tiểu đường type 2.

✅ Hạ huyết áp nhẹ

Giãn mạch ngoại biên
Giảm sức cản thành mạch
Theo Chan et al., 2003, stevioside làm giảm HA tâm thu 10–14 mmHg sau 3 tháng.

✅ Chống oxy hóa – bảo vệ gan thận

Trung hòa gốc tự do
Giảm men gan ALT, AST
Bảo vệ thận trong bệnh tiểu đường

✅ Hỗ trợ giảm cân

Không chứa năng lượng
Giảm cảm giác thèm đồ ngọt

✅ Kháng khuẩn

Ức chế S. aureus, E. coli, vi khuẩn gây sâu răng.

Theo y học cổ truyền

Tính vị: Ngọt, bình.
Công năng: Thanh nhiệt, giải độc, nhuận phế, lợi tiểu, bổ tỳ vị.
Chủ trị:
- Khát nước, nóng trong, tiểu đường dân gian
- Huyết áp cao
- Ho khan, viêm họng
- Mệt mỏi, suy nhược
- Khó ngủ nhẹ (khi dùng nóng)

Liều dùng: 4–10 g lá khô/ngày.

Một số bài thuốc và cách dùng

1. Trà hỗ trợ tiểu đường – béo phì

Cỏ ngọt 5 g
Dây thìa canh 10 g
Khổ qua 6 g
→ Hãm 15 phút, uống hằng ngày.

2. Trà giảm mỡ máu – mát gan

Cỏ ngọt 5 g
Actiso 8 g
Khúng khéng 6 g

3. Giảm huyết áp nhẹ

Cỏ ngọt 5 g
Hoa hòe 8 g
Cúc hoa 6 g

4. Ho – viêm họng

Cỏ ngọt 3 g
Lá húng chanh 5 g
Gừng tươi 2 lát

5. Làm đẹp da – thanh nhiệt

Cỏ ngọt 5 g
Lá sen 10 g
Râu ngô 10 g

Cách trồng và chăm sóc

Nhân giống: giâm cành hoặc gieo hạt.
Đất: tơi xốp, thoát nước, giàu hữu cơ.
Ánh sáng: 70–100%, khí hậu mát.
Chăm sóc: tưới vừa, tránh úng; bón phân hữu cơ; cắt tỉa để cây ra lá non nhiều.
Thu hoạch: 40–60 ngày sau trồng, cắt cách gốc 10–15 cm.

Lưu ý khi dùng

Người huyết áp quá thấp hạn chế dùng nhiều.
Không dùng quá liều (trên 20 g/ngày) dễ gây đầy bụng.
Phụ nữ mang thai uống lượng nhỏ (theo hướng dẫn) vẫn an toàn nhưng không lạm dụng.
Người đang dùng thuốc hạ đường huyết cần theo dõi đường máu.

Tài liệu tham khảo

Viện Dược liệu (2004). Cây thuốc và động vật làm thuốc Việt Nam.
Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam.
Plants of the World Online – Stevia rebaudiana.
Rao et al. (2019). Effects of Stevia on diabetes.
Chan et al. (2003). Stevioside on hypertension.
Goyal et al. (2010). Health benefits of Stevia.

👉 Cỏ ngọt – vị thuốc “thay đường” tự nhiên, tốt cho người tiểu đường, mỡ máu, tăng huyết áp, lại dễ trồng, dễ dùng, phù hợp để phát triển thành trà thảo mộc chăm sóc sức khỏe trong đời sống hiện đại.