CƠM CHÁY (Sambucus javanica) – TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU & TIỀM NĂNG
– Tên thường gọi: Cơm cháy, Bùi bùi, Cò ke, Ngải núi
– Tên khoa học: Sambucus javanica Reinw. ex Blume (họ Cơm cháy – Adoxaceae)
– Phân bố & dân dã: Cây bụi cao 1–3 m, mọc hoang nhiều ở vùng núi Tây Bắc, Lào Cai, Lai Châu, Sơn La, và các tỉnh trung du. Trong dân gian, cơm cháy được dùng trị đau nhức xương khớp, cảm sốt, mụn nhọt, chín mé, và rắn cắn. Rễ và lá có vị hơi đắng, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt – giải độc – tiêu viêm – lợi tiểu.
NGHIÊN CỨU MỚI VÀ PHÁT HIỆN LIÊN QUAN (2025)
– Thành phần hoạt chất: Cây chứa flavonoid (quercetin, rutin), phenolic acid (caffeic acid, chlorogenic acid), triterpenoid, saponin, tanin và anthocyanin – là các hợp chất có hoạt tính chống oxy hóa, kháng viêm và kháng khuẩn mạnh.
– Kháng viêm & giảm đau: Chiết xuất methanol lá cơm cháy làm giảm rõ rệt phản ứng phù viêm và đau do carrageenan gây ra trên động vật thử nghiệm, nhờ cơ chế ức chế prostaglandin và cytokine viêm (TNF-α, IL-6).
– Chống oxy hóa & bảo vệ gan: Dịch chiết lá và hoa có hoạt tính chống oxy hóa cao, giúp trung hòa gốc tự do và bảo vệ tế bào gan khỏi tổn thương do độc chất.
– Kháng khuẩn – kháng virus: Chiết xuất ethanol ức chế Staphylococcus aureus, E. coli, Candida albicans và virus cúm A (H1N1).
– Ức chế tế bào ung thư: Một số nghiên cứu in vitro (2024–2025) cho thấy chiết xuất rễ và hoa cơm cháy ức chế tăng sinh tế bào ung thư gan, phổi và cổ tử cung.
SỬ DỤNG TRUYỀN THỐNG
– Lá giã đắp ngoài chữa sưng đau, chín mé, mụn nhọt, viêm da.
– Thân và rễ sắc uống trị cảm sốt, đau khớp, đau bụng, viêm gan, tiểu buốt.
– Hoa cơm cháy phơi khô dùng hãm uống giải nhiệt, lợi tiểu, hỗ trợ hạ huyết áp.
– Dân gian còn dùng nước sắc lá rửa vết rắn cắn hoặc vết viêm sưng.
CÔNG DỤNG & HOẠT TÍNH ĐÃ XÁC NHẬN
– Kháng viêm – giảm đau: Giảm sưng viêm khớp, viêm da, viêm cơ.
– Kháng khuẩn – kháng virus: Hiệu quả với nhiều vi khuẩn, nấm, virus cảm cúm.
– Chống oxy hóa – bảo vệ gan: Trung hòa gốc tự do, hạ men gan.
– Giảm sốt – lợi tiểu: Thanh nhiệt, giải độc, hỗ trợ hạ huyết áp nhẹ.
– Tiềm năng chống ung thư: Ức chế tế bào ung thư gan và phổi.
HẠN CHẾ VÀ NHỮNG ĐIỀU CHƯA RÕ
– Dữ liệu lâm sàng còn ít, cần nghiên cứu thêm về liều dùng an toàn lâu dài.
– Một số bộ phận (nhất là quả xanh, hạt) có chứa cyanogenic glycoside, cần tránh dùng sống liều cao.
– Chưa có quy trình chuẩn hóa dược liệu trong nước.
– Tác dụng bảo vệ gan và chống ung thư mới dừng ở mức thực nghiệm.
TIỀM NĂNG VÀ KHUYẾN NGHỊ
– Là dược liệu bản địa quý, có tiềm năng trong nhóm chống viêm – giải độc – bảo vệ gan và khớp.
– Có thể khai thác làm trà thanh nhiệt, cao xoa bóp giảm đau, viên nang bảo vệ gan hoặc nước súc miệng kháng khuẩn tự nhiên.
– Cần nghiên cứu thêm để chuẩn hóa chiết xuất flavonoid và anthocyanin, hướng tới phát triển thực phẩm bảo vệ sức khỏe gan và hệ miễn dịch.
– Đề xuất xây dựng vùng trồng cơm cháy dược liệu tại Tây Bắc – nơi cây mọc tự nhiên, sinh trưởng mạnh.
KẾT LUẬN TẠM THỜI
Cơm cháy (Sambucus javanica) là cây thuốc dân gian quen thuộc nhưng giàu tiềm năng khoa học, được chứng minh có các hoạt tính chống viêm, kháng khuẩn, chống oxy hóa và bảo vệ gan. Nếu được chuẩn hóa và khai thác hợp lý, đây có thể trở thành nguồn dược liệu quan trọng trong nhóm “thảo dược kháng viêm – giải độc – hỗ trợ gan khớp” ở Việt Nam.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
– Nguyen T.H. et al. (2025). Anti-inflammatory and antioxidant properties of Sambucus javanica leaf extract. J Ethnopharmacol.
– Li J. et al. (2025). Phytochemical characterization and cytotoxic potential of S. javanica roots and flowers. Biomed Pharmacother.
– Chen Y. et al. (2024). Antibacterial and antiviral effects of Sambucus javanica ethanol extract. Front Pharmacol.
– Singh R. et al. (2024). Flavonoids and phenolic acids from S. javanica with hepatoprotective effects. Nat Prod Res.
– Review: Sambucus javanica Reinw.: phytochemistry, pharmacology and therapeutic prospects. (2023).
:quality(75)/2021_11_15_637725676252748838_youtube0.jpg){kind=small}
