Tên thường gọi: Khoai trời, Khoai dái trâu, Củ mài trời
Tên khoa học: Dioscorea bulbifera L. (họ Củ nâu – Dioscoreaceae)
Phân bố & dân dã: Dây leo thân thảo, có củ mọc trên thân (bulbil) và củ dưới đất. Phân bố rộng ở Việt Nam, Ấn Độ, Trung Quốc, Đông Nam Á và châu Phi. Trong dân gian, củ Khoai trời được dùng giải độc, tiêu viêm, trị mụn nhọt, viêm da, đau họng, viêm gan, nhưng phải chế biến đúng cách do có độc tính tự nhiên.

---

NGHIÊN CỨU MỚI VÀ PHÁT HIỆN LIÊN QUAN (2025)

• Thành phần hoạt chất: Chứa diosgenin, steroid saponin, flavonoid (quercetin, kaempferol), polyphenol, alkaloid và các diosbulbin (A, B, C) – nhóm hợp chất vừa có hoạt tính sinh học vừa liên quan đến độc tính gan nếu dùng thô.

• Chống viêm – kháng khuẩn: Chiết xuất ethanol cho thấy ức chế COX-2, TNF-α, IL-6; kháng Staphylococcus aureus, E. coli và Candida albicans, phù hợp dùng ngoài da trị mụn nhọt, viêm da.

• Chống oxy hóa: Polyphenol và flavonoid có khả năng dọn gốc tự do (DPPH, ABTS), góp phần bảo vệ tế bào trước stress oxy hóa.

• Chống ung thư tiềm năng: Diosgenin và một số saponin ức chế tăng sinh tế bào ung thư gan, vú và đại tràng in vitro; gây apoptosis và ức chế tín hiệu NF-κB.

• Bảo vệ gan (có điều kiện): Các nghiên cứu gần đây nhấn mạnh chế biến/giảm độc là yếu tố quyết định; khi loại bỏ diosbulbin độc, chiết xuất tinh sạch cho thấy tác dụng chống viêm và bảo vệ tế bào gan.

• Kháng ký sinh trùng – giải độc: Một số dữ liệu tiền lâm sàng ghi nhận tác dụng ức chế ký sinh trùng đường ruột mức độ nhẹ.

---

SỬ DỤNG TRUYỀN THỐNG

• Ngoài da: Củ giã nát, sao nóng hoặc chế biến kỹ để đắp mụn nhọt, viêm da, áp-xe, giảm sưng đau.

• Trong: Dùng rất thận trọng; củ phải được ngâm – luộc – phơi – sao theo kinh nghiệm dân gian để giải độc, dùng liều nhỏ trị viêm họng, nóng trong, viêm gan.

• Phối hợp dân gian: Khoai trời (đã chế) – Kim ngân hoa – Bồ công anh cho các chứng nhiệt độc, mụn nhọt.

---

CÔNG DỤNG & HOẠT TÍNH ĐÃ XÁC NHẬN

• 🌿 Chống viêm – kháng khuẩn: Đặc biệt hiệu quả khi dùng ngoài da.

• ✨ Chống oxy hóa: Bảo vệ tế bào trước stress oxy hóa.

• 💚 Chống ung thư tiềm năng: Diosgenin và saponin ức chế tế bào ác tính in vitro.

• 🧪 Giải độc – kháng ký sinh trùng (mức độ nhẹ): Cần thêm nghiên cứu.

---

HẠN CHẾ VÀ NHỮNG ĐIỀU CHƯA RÕ

• Có độc tính nếu dùng sống hoặc chế biến không đúng (liên quan diosbulbin), có thể gây tổn thương gan.

• Không tự ý dùng trong nếu không có hướng dẫn chuyên môn; ưu tiên dùng ngoài da.

• Không dùng cho phụ nữ có thai, trẻ em, người bệnh gan nặng.

• Cần thêm nghiên cứu lâm sàng về liều an toàn và dạng bào chế.

---

TIỀM NĂNG & KHUYẾN NGHỊ

• Là dược liệu có hoạt tính mạnh nhưng cần kiểm soát rủi ro, phù hợp phát triển chế phẩm dùng ngoài (gel, cao xoa, thuốc đắp).

• Hướng nghiên cứu ưu tiên: khử độc – tinh sạch diosgenin/saponin, chuẩn hóa quy trình để mở rộng ứng dụng an toàn.

• Có thể kết hợp Khoai trời (đã chế) – Kim ngân hoa – Cúc tần cho sản phẩm kháng viêm – trị mụn nhọt – viêm da.

---

KẾT LUẬN TẠM THỜI

Khoai trời (Dioscorea bulbifera) là cây thuốc dân gian quen thuộc nhưng “hai mặt”: chứa hoạt chất quý (diosgenin, saponin) với tiềm năng chống viêm, chống oxy hóa, chống ung thư, đồng thời có độc tính nếu dùng sai cách. Các nghiên cứu 2024–2025 nhấn mạnh vai trò của chế biến/khử độc và chuẩn hóa để khai thác an toàn, đặc biệt phù hợp dạng dùng ngoài và chiết xuất tinh sạch.

---

TÀI LIỆU THAM KHẢO

• Nguyen T.H. et al. (2025). Phytochemistry, toxicity mitigation and bioactivities of Dioscorea bulbifera. J Ethnopharmacol.

• Li J. et al. (2025). Diosgenin and steroidal saponins from Dioscorea bulbifera: anti-inflammatory and anticancer potential. Biomed Pharmacother.

• Chen Y. et al. (2024). Antioxidant and antimicrobial properties of Dioscorea bulbifera extracts. Front Pharmacol.

• Singh R. et al. (2024). Diosbulbin-related hepatotoxicity and safety processing strategies. Nat Prod Res.

• Review: Dioscorea bulbifera L.: phytochemistry, pharmacology, toxicity and therapeutic prospects. (2023).