Mần trầu – cây thuốc thanh nhiệt, hạ sốt, trị rôm sảy và hạ huyết áp tự nhiên

Mục lục

Tên gọi khác
Mô tả thực vật
Phân bố và sinh thái
Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế
Thành phần hóa học
Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)
Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền
An toàn và lưu ý
Cách trồng và chăm sóc
Hiện trạng bảo tồn
Tài liệu tham khảo

Mần trầu (Eleusine indica) là loài cỏ dại rất quen thuộc, thường mọc ở bờ ruộng, ven đường, sân vườn. Tuy mọc hoang nhưng Mần trầu lại là vị thuốc quý trong dân gian, có tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu, hạ sốt, tiêu viêm, làm mát gan và chữa rôm sảy cho trẻ em.
Ngày nay, các nghiên cứu hiện đại đã xác nhận Mần trầu có khả năng chống viêm, kháng khuẩn, hạ huyết áp và bảo vệ gan.

Tên gọi khác

Mần trầu, Cỏ mần trầu, Cỏ chỉ, Cỏ chỉ tía, Cỏ chỉ thiên.
Tiếng Anh: Goose grass, Wire grass, Yard grass.
Tên khoa học: Eleusine indica (L.) Gaertn.
Họ thực vật: Poaceae (Họ Hòa thảo – Lúa).

Mô tả thực vật

Mần trầu là cây thân thảo sống một năm, mọc thành bụi thấp, cao 20–60 cm.

Thân: tròn, nhẵn, có nhiều đốt, mọc đứng hoặc hơi bò ở gốc.
Lá: mọc so le, hẹp, dài 10–20 cm, mép có lông nhỏ, gân song song.
Cụm hoa: hình chùy gồm 3–7 bông nhỏ tỏa ra ở đầu thân như ngón tay, mỗi bông có nhiều hoa xếp hai hàng dày đặc.
Quả: nhỏ, hình thoi, hạt nhỏ màu nâu sẫm.
Mùa hoa quả: quanh năm, rộ nhất vào mùa hè.

Phân bố và sinh thái

Thế giới: Phân bố rộng ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới khắp các châu lục.
Việt Nam: Mọc hoang phổ biến khắp cả nước, từ đồng bằng đến miền núi, đặc biệt ở nơi đất ẩm, thoáng sáng.
Sinh thái: Cây ưa sáng, sinh trưởng nhanh, chịu hạn và chịu giẫm tốt, dễ tái sinh từ hạt.

Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế

Bộ phận dùng: Toàn cây (Herba Eleusinis).
Thu hái: Quanh năm, tốt nhất vào mùa hè – thu khi cây đang ra hoa.
Sơ chế: Nhổ cả cây, rửa sạch, dùng tươi hoặc phơi khô trong bóng râm.

Thành phần hóa học

Các nghiên cứu đã phát hiện trong Mần trầu có:

Flavonoid: luteolin, apigenin, quercetin.
Alkaloid, saponin, tanin, steroid, glycoside.
Tinh dầu, acid hữu cơ, muối khoáng.

Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)

Chống viêm, kháng khuẩn: ức chế Staphylococcus aureus, E. coli, Pseudomonas aeruginosa.
Hạ huyết áp: làm giãn mạch, giảm sức cản ngoại biên.
Lợi tiểu, hạ sốt: tăng bài tiết nước tiểu, điều hòa thân nhiệt.
Bảo vệ gan: giảm men gan, chống độc gan do hóa chất.
Chống oxy hóa: trung hòa gốc tự do, bảo vệ tế bào.
Kháng ký sinh trùng, giảm ho, chống viêm phế quản (nghiên cứu tiền lâm sàng).

Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền

Theo Đông y, Mần trầu vị ngọt, nhạt, tính mát, quy kinh Can – Thận – Bàng quang.
Tác dụng: Thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, tiêu viêm, hạ sốt, trừ thấp, mát gan.

Chủ trị:

Sốt cao, cảm nắng, ho do nhiệt.
Rôm sảy, mụn nhọt, lở ngứa ở trẻ em.
Viêm đường tiểu, tiểu buốt, tiểu ít.
Cao huyết áp, nóng trong, gan yếu.

Liều dùng: 20–40 g tươi/ngày (hoặc 10–20 g khô), sắc uống.

Bài thuốc dân gian:

Hạ sốt, cảm nóng: Mần trầu 30 g, lá tre 20 g, cỏ mực 20 g, sắc uống 2 lần/ngày.
Rôm sảy, mẩn ngứa: Mần trầu tươi nấu nước tắm cho trẻ mỗi ngày.
Cao huyết áp: Mần trầu khô 15 g, lá vông 10 g, sắc uống 1–2 lần/ngày.
Tiểu buốt, nóng trong: Mần trầu 30 g, râu ngô 20 g, cam thảo 6 g, sắc uống.

An toàn và lưu ý

Dược liệu an toàn, dùng được cho cả trẻ em (tắm ngoài).
Người tỳ vị hư, hay tiêu lỏng nên hạn chế dùng uống lâu dài.
Không nên uống liều cao khi đang dùng thuốc hạ huyết áp.

Cách trồng và chăm sóc

Nhân giống: bằng hạt.
Điều kiện trồng: đất tơi xốp, ẩm, nhiều nắng.
Chăm sóc: dễ trồng, ít sâu bệnh, không cần nhiều phân bón.
Thu hoạch: sau 2–3 tháng trồng, có thể cắt nhiều lần trong năm.

Hiện trạng bảo tồn

Mần trầu là loài phổ biến khắp Việt Nam, chưa nằm trong danh mục cần bảo tồn.
Hiện được thu hái tự nhiên và trồng nhỏ lẻ làm dược liệu tại một số địa phương, phục vụ sản xuất trà thanh nhiệt và thuốc mát gan giải độc.

Tài liệu tham khảo

Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam.
Viện Dược liệu (2004). Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập II.
Nam dược thần hiệu (Hải Thượng Lãn Ông).
PubMed, Frontiers (2018–2024): Pharmacological properties of Eleusine indica – antioxidant, hepatoprotective, and antihypertensive activities.

👉 Mần trầu (Eleusine indica) – cây cỏ dân dã quanh nhà nhưng là vị thuốc Nam quý, giúp thanh nhiệt, giải độc, hạ sốt, trị rôm sảy và hạ huyết áp tự nhiên.