Râu mèo – vị thuốc lợi tiểu, thanh nhiệt, hỗ trợ điều trị sỏi thận và viêm đường tiết niệu

Râu mèo là cây thuốc nam quen thuộc trong dân gian Việt Nam, được mệnh danh là “vị thuốc của thận” nhờ khả năng lợi tiểu mạnh, giúp thanh lọc cơ thể, hỗ trợ điều trị sỏi thận, viêm bàng quang, phù nề, viêm cầu thận và cao huyết áp nhẹ.
Các nghiên cứu hiện đại đã chứng minh chiết xuất Râu mèo có tác dụng tăng bài tiết nước tiểu, hạ acid uric, chống viêm và bảo vệ thận, được ứng dụng rộng rãi trong các chế phẩm lợi tiểu và thanh nhiệt giải độc.

Tên gọi khác

Tên khác: Bông bạc, Mao trao, Rau mèo, Thảo long tu.
Tên khoa học: Orthosiphon spiralis (Lour.) Merr.
Đồng danh: Orthosiphon aristatus (Blume) Miq.
Họ: Lamiaceae (Họ Hoa môi).
Tên tiếng Trung: 猫须草 (Māo xū cǎo).
Tên tiếng Anh: Cat’s whiskers, Java tea.
Dược liệu: Herba Orthosiphonis – toàn bộ phần trên mặt đất.

Mô tả thực vật

Râu mèo là cây thảo sống nhiều năm, cao 30–70 cm, có thân vuông, phân nhánh nhiều, toàn thân có lông mềm.

Lá: mọc đối, phiến lá hình bầu dục hoặc mác nhọn, mép có răng cưa, mặt trên xanh đậm, mặt dưới nhạt.
Hoa: mọc thành chùm xim ở ngọn, dài 10–20 cm, màu trắng hoặc hơi tím nhạt; nhị và nhụy rất dài, thò ra ngoài như râu mèo – đặc điểm đặc trưng của cây.
Quả: nhỏ, có 4 hạt, khi chín tự tách.
Mùa hoa quả: quanh năm, rộ vào tháng 4–10.

Phân bố – Sinh thái

Cây có nguồn gốc từ vùng Đông Nam Á: Malaysia, Indonesia, Việt Nam, Lào, Campuchia và Thái Lan.
Ở Việt Nam, Râu mèo mọc hoang và được trồng nhiều ở Bắc Giang, Hòa Bình, Phú Thọ, Nghệ An, Lâm Đồng, Cần Thơ, Tiền Giang.
Cây ưa sáng, chịu được đất ẩm, phát triển tốt ở vùng khí hậu nóng ẩm, đất thịt nhẹ hoặc đất phù sa.

Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế

Bộ phận dùng: Toàn cây phần trên mặt đất (Herba Orthosiphonis).
Thu hái: Khi cây bắt đầu ra hoa, cắt cả phần thân lá.
Sơ chế:
- Rửa sạch, thái nhỏ, phơi trong bóng râm đến khô.
- Bảo quản nơi khô mát, tránh ẩm mốc.
Tính vị: ngọt, hơi đắng, mát.
Quy kinh: thận, bàng quang.

Thành phần hóa học

Nhiều nghiên cứu đã xác định các nhóm hợp chất chính trong cây Râu mèo:

Flavonoid: sinensetin, eupatorin, orthosiphol A–N (chất đặc trưng) – lợi tiểu, chống viêm, kháng oxy hóa.
Triterpenoid: oleanolic acid, ursolic acid – bảo vệ gan, chống viêm.
Diterpenoid, saponin, tanin, polysaccharide, sterol, tinh dầu (methyl chavicol, α-pinene).
Muối kali (2–3%) – tăng đào thải nước và ion urat qua đường niệu.

Orthosiphol A và sinensetin được coi là chất chỉ thị hóa học (marker compounds) của Râu mèo trong các tiêu chuẩn dược điển.

Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)

Lợi tiểu mạnh: Tăng bài tiết nước tiểu, tăng đào thải ure, acid uric, clorid, natri và kali.
Hỗ trợ sỏi thận: Làm giảm kích thước sỏi, ức chế kết tinh oxalat calci, tăng pH nước tiểu.
Chống viêm, giảm đau: Ức chế prostaglandin, TNF-α, IL-1β trong các mô viêm.
Hạ huyết áp nhẹ: Do tăng bài tiết dịch và giãn mạch ngoại vi.
Bảo vệ gan, chống oxy hóa: Giảm stress oxy hóa, cải thiện chức năng gan.
Kháng khuẩn, kháng nấm: Ức chế E. coli, Proteus vulgaris, Candida albicans.

Theo y học cổ truyền

Tính vị: ngọt, hơi đắng, mát.
Công năng: lợi tiểu, thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm, thông lâm.
Chủ trị:
- Sỏi thận, viêm thận, viêm bàng quang, viêm tuyến tiền liệt.
- Phù thũng, tiểu buốt, tiểu ít, tiểu ra máu.
- Đau lưng, mỏi gối do thấp nhiệt ở hạ tiêu.
- Cao huyết áp, bệnh gút (do tăng đào thải acid uric).

Liều dùng: 10–20 g khô/ngày, sắc uống hoặc hãm trà.

Một số bài thuốc dân gian

Sỏi thận, tiểu buốt:
Râu mèo 20 g, Kim tiền thảo 20 g, Râu ngô 10 g, Mã đề 8 g – sắc uống hằng ngày.
Phù thũng, tiểu ít:
Râu mèo 15 g, Cỏ tranh 10 g, Rễ cỏ xước 10 g – sắc uống 2 lần/ngày.
Cao huyết áp nhẹ:
Râu mèo 15 g, Lá vối 10 g, Hoa hòe 8 g – hãm nước uống thay trà.
Gút và viêm khớp:
Râu mèo 20 g, Tơ hồng xanh 15 g, Lá lốt 10 g – sắc uống ấm, ngày 1 thang.

Cách trồng và chăm sóc

Nhân giống: bằng cành giâm.
Thời vụ: quanh năm, tốt nhất vào đầu mùa mưa (tháng 4–6).
Đất: đất thịt nhẹ, nhiều mùn, thoát nước tốt.
Chăm sóc: tưới ẩm thường xuyên, tránh úng; bón phân hữu cơ hoặc phân chuồng hoai.
Thu hoạch: sau 2–3 tháng trồng, có thể thu hoạch nhiều lứa trong năm.

Lưu ý khi sử dụng

Không dùng cho người đang mất nước, tiêu chảy nhiều.
Không phối hợp với thuốc lợi tiểu hóa dược nếu không có chỉ định.
Dùng dài ngày cần bổ sung kali qua thức ăn (chuối, nước dừa).

Tài liệu tham khảo

Viện Dược liệu (2004). Cây thuốc và động vật làm thuốc Việt Nam, tập II.
Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. NXB Y học.
Võ Văn Chi (2012). Từ điển cây thuốc Việt Nam. NXB Y học.
Plants of the World Online – Orthosiphon spiralis (Lour.) Merr.
Yam et al. (2021). Orthosiphon aristatus (Java tea): A review on phytochemistry and pharmacology. Frontiers in Pharmacology.
Haron et al. (2020). Renal protective and antiurolithic effects of Orthosiphon extract. Journal of Ethnopharmacology.

👉 Râu mèo – vị thuốc lợi tiểu thanh nhiệt hàng đầu trong Đông y Việt Nam, giúp đào thải độc tố, hỗ trợ sỏi thận, viêm đường tiết niệu và gút, là “trà thảo dược của thận” mà bạn có thể sử dụng hằng ngày để chăm sóc sức khỏe tự nhiên.