Râm tàu – vị thuốc thanh nhiệt, giải độc và điều hòa huyết áp tự nhiên

Râm tàu (Ligustrum sinense) là loài cây bụi nhỏ thường được trồng làm hàng rào hoặc mọc hoang ở bờ rừng, ven đường, vùng trung du. Không chỉ là cây cảnh quen thuộc, râm tàu còn là vị thuốc quý trong y học cổ truyền, được dùng để thanh nhiệt, giải độc, mát gan, lợi tiểu, hạ huyết áp và chữa viêm gan, vàng da, ho gà, đau nhức xương khớp.
Nhiều nghiên cứu hiện đại cũng chỉ ra cây chứa các iridoid glycoside và flavonoid có tác dụng chống viêm, bảo vệ gan và điều hòa miễn dịch.

Tên gọi khác

Tên khác: Râm bụt tàu, Cơm nguội tàu, Cây lá nhỏ, Râm nhỏ.
Tên khoa học: Ligustrum sinense Lour.
Họ: Oleaceae (Họ Nhài).
Tên tiếng Trung: 小叶女贞 (Xiǎo yè nǚ zhēn).
Tên tiếng Anh: Chinese privet, Small-leaf privet.
Dược liệu: Folium Ligustri sinensis – lá hoặc quả râm tàu.

Mô tả thực vật

Râm tàu là cây bụi hoặc cây gỗ nhỏ, cao 1–3 m.

Thân: nhẵn, phân nhiều cành, màu xám nâu.
Lá: mọc đối, phiến nhỏ hình bầu dục hay thuôn, dài 2–5 cm, đầu nhọn, mép nguyên, mặt trên xanh bóng, mặt dưới nhạt hơn.
Hoa: nhỏ, màu trắng kem, mọc thành chùm ở đầu cành, mùi thơm nhẹ.
Quả: hình cầu, khi chín màu đen tím, chứa 1–2 hạt nhỏ.
Mùa hoa quả: tháng 4–9.

Phân bố – Sinh thái

Cây có nguồn gốc từ Trung Quốc, phân bố rộng khắp Đông Nam Á.
Ở Việt Nam, râm tàu mọc hoang hoặc được trồng phổ biến ở các tỉnh miền Bắc và miền Trung, nhất là vùng trung du, ven rừng, bờ suối, bờ rào.
Cây ưa sáng, chịu hạn tốt, tái sinh mạnh, sinh trưởng quanh năm, đặc biệt phát triển mạnh vào mùa mưa.

Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế

Bộ phận dùng: lá, cành non, quả (Ligustri sinensis Folium, Fructus).
Thu hái: quanh năm, tốt nhất vào mùa hè – thu.
Sơ chế: rửa sạch, phơi hoặc sấy khô, bảo quản nơi khô thoáng.

Tính vị: đắng, hơi chát, tính mát.
Quy kinh: can, thận.

Thành phần hóa học

Các bộ phận của cây chứa nhiều hợp chất hoạt tính sinh học:

Iridoid glycoside: ligustroside, oleuropein, lucidumoside – có tác dụng chống oxy hóa, bảo vệ gan.
Flavonoid: rutin, quercetin, luteolin – giúp tăng sức bền thành mạch, hạ huyết áp.
Saponin, phenolic acid, tannin, đường tự nhiên.
Tinh dầu nhẹ: trong lá và hoa, có mùi thơm dễ chịu, kháng khuẩn tự nhiên.

Ligustroside là hoạt chất đặc trưng có trong chi Ligustrum, được chứng minh có tác dụng bảo vệ tế bào gan, chống viêm và chống oxy hóa mạnh (Wang et al., 2020 – Journal of Ethnopharmacology).

Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)

Chống viêm – kháng khuẩn: ức chế TNF-α, COX-2, giúp giảm viêm gan, viêm khớp.
Bảo vệ gan: tăng hoạt tính enzyme GSH-Px, giảm men gan ALT, AST.
Hạ huyết áp: giãn mạch, cải thiện lưu thông máu.
Tăng miễn dịch: kích thích tế bào lympho, tăng sức đề kháng.
Chống oxy hóa: trung hòa gốc tự do, bảo vệ tế bào.
Kháng virus nhẹ: ức chế sự nhân lên của virus viêm gan.

Theo y học cổ truyền

Tính vị: đắng, mát.
Công năng: thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, dưỡng can thận, làm sáng mắt.
Chủ trị:
- Viêm gan, vàng da, gan nhiễm mỡ.
- Cao huyết áp, chóng mặt, hoa mắt.
- Nóng trong, mụn nhọt, sưng đau họng.
- Đau nhức gân xương, yếu sinh lý, mỏi lưng gối.
- Tiểu buốt, phù thũng, tiểu ít.

Liều dùng: 12–20 g khô/ngày, sắc uống.

Một số bài thuốc dân gian

Hạ huyết áp, mát gan:
Lá râm tàu 12 g, Hy thiêm 10 g, Hạ khô thảo 8 g – sắc uống.
Viêm gan, vàng da:
Lá râm tàu 15 g, Diệp hạ châu 12 g, Nhân trần 10 g – sắc uống ngày 1 thang.
Đau nhức xương khớp:
Cành lá râm tàu 20 g, Ngưu tất 10 g, Cẩu tích 8 g – sắc uống.
Tiểu buốt, phù thũng:
Lá râm tàu 12 g, Mã đề 10 g, Râu ngô 8 g – sắc uống 2 lần/ngày.

Cách trồng và chăm sóc

Nhân giống: bằng cành giâm hoặc hạt.
Thời vụ: trồng đầu mùa mưa (tháng 4–6).
Đất: đất thịt nhẹ, thoát nước tốt, có ánh sáng.
Chăm sóc: cắt tỉa định kỳ, tưới giữ ẩm vừa phải.
Thu hoạch: sau 6–8 tháng, cắt cành non hoặc hái lá, phơi khô.

Lưu ý khi sử dụng

Người tỳ vị yếu, hay tiêu chảy nên dùng liều nhỏ.
Không dùng đồng thời với thuốc chống đông máu.
Dùng dài ngày cần nghỉ xen kẽ để tránh mát quá gây mệt mỏi.

Tài liệu tham khảo

Viện Dược liệu (2004). Cây thuốc và động vật làm thuốc Việt Nam, tập II.
Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. NXB Y học.
Plants of the World Online – Ligustrum sinense Lour.
Wang et al. (2020). Pharmacological potential of ligustroside from Ligustrum species. Journal of Ethnopharmacology.
Li et al. (2021). Antioxidant and hepatoprotective effects of Ligustrum sinense leaf extract. Phytomedicine.

👉 Râm tàu – vị thuốc mát gan, thanh nhiệt, hạ huyết áp và bảo vệ gan tự nhiên, vừa được dân gian sử dụng lâu đời, vừa được khoa học hiện đại xác nhận về nhiều hoạt tính sinh học có lợi cho sức khỏe.