Mục lục
Sâm bố chính (Abelmoschus sagittifolius) – một loài cây thảo được trồng nhiều ở vùng Nam Trung Bộ và Tây Nguyên, từ lâu đã được dân gian xem như “sâm của người Việt”. Vị thuốc này có tác dụng bồi bổ khí huyết, chữa suy nhược cơ thể, ăn uống kém, mất ngủ và đặc biệt tốt cho phụ nữ sau sinh.
Giới thiệu
Sâm bố chính thuộc họ Bông (Malvaceae), có hoa màu hồng tím rất đẹp, dễ trồng và chăm sóc. Trong Đông y, rễ sâm bố chính có vị ngọt, hơi đắng, tính bình, tác dụng bổ khí huyết, kiện tỳ vị, an thần, sinh tân dịch. Nghiên cứu hiện đại cho thấy rễ chứa nhiều saponin, flavonoid, acid amin và polysaccharide, có tác dụng tăng sức bền, chống mệt mỏi, cải thiện miễn dịch, bảo vệ gan và chống oxy hóa.
Tên gọi khác
-
Sâm bố chính, Sâm thổ hào, Sâm báo
-
Tiếng Anh: Vietnamese ginseng (local name)
-
Tiếng Trung: 报正参 (Bào zhèng shēn)
Tên khoa học
Abelmoschus sagittifolius (Kurz) Merr.
Họ thực vật
Malvaceae (Họ Bông).
Mô tả thực vật
-
Thân: thảo, mọc đứng, cao 1 – 1,5 m.
-
Lá: xẻ thùy sâu như chân vịt, có lông.
-
Hoa: to, màu hồng tím, giống hoa dâm bụt.
-
Quả: nang dài, có lông cứng.
-
Rễ: to, hình củ, màu trắng ngà, mềm, có chất nhầy.
Phân bố và sinh thái
-
Thế giới: Chủ yếu gặp ở vùng nhiệt đới châu Á.
-
Việt Nam: Phân bố nhiều ở Quảng Bình, Quảng Trị, Bình Định, Khánh Hòa, Tây Nguyên. Hiện đã được đưa vào danh mục cây dược liệu trồng tại nhiều vùng.
-
Sinh thái: Ưa sáng, chịu hạn, dễ trồng bằng hạt hoặc hom rễ.
Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế
-
Bộ phận dùng: Rễ củ.
-
Thu hái: Sau 2 – 3 năm trồng, vào mùa khô.
-
Sơ chế: Rửa sạch, thái lát, phơi hoặc sấy khô, có thể tẩm rượu sao.
Thành phần hóa học
-
Saponin triterpenoid.
-
Flavonoid, polysaccharide.
-
Acid amin thiết yếu.
-
Protein, tinh bột, đường khử.
Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)
-
Tăng sức bền, chống mệt mỏi: cải thiện thể lực, hồi phục nhanh.
-
Bồi bổ miễn dịch: tăng cường tế bào lympho và đại thực bào.
-
Bảo vệ gan, chống viêm: giảm men gan, chống viêm mạn tính.
-
Chống oxy hóa: bảo vệ tế bào, làm chậm quá trình lão hóa.
-
Điều hòa nội tiết: hỗ trợ phụ nữ sau sinh, suy nhược.
Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền
-
Bổ khí huyết, chữa suy nhược: rễ sắc uống, ngâm rượu.
-
Ăn uống kém, tiêu hóa yếu: sắc rễ uống hằng ngày.
-
Phụ nữ sau sinh: bổ khí huyết, tăng tiết sữa, nhanh hồi phục.
-
Mất ngủ, lo âu: rễ sắc uống an thần.
Liều dùng tham khảo: 12 – 20 g khô/ngày, sắc uống.
Bài thuốc dân gian:
-
Suy nhược cơ thể: Sâm bố chính 20 g, táo đỏ 10 g, sắc uống.
-
Phụ nữ sau sinh yếu sức: Sâm bố chính 15 g, ích mẫu 12 g, ngải cứu 10 g, sắc uống.
-
Mất ngủ: Sâm bố chính 15 g, lá vông nem 12 g, sắc uống.
An toàn và lưu ý
-
Dùng đúng liều an toàn.
-
Không nên lạm dụng liều cao vì có thể gây tiêu chảy nhẹ.
-
Người tỳ vị hư hàn dùng thận trọng.
Cách trồng và chăm sóc
-
Nhân giống: bằng hạt hoặc hom rễ.
-
Điều kiện trồng: đất cát pha, thoát nước, nhiều nắng.
-
Chăm sóc: làm cỏ, bón phân hữu cơ định kỳ.
-
Thu hoạch: rễ sau 2 – 3 năm cho chất lượng tốt.
Hiện trạng bảo tồn
Sâm bố chính từng bị khai thác quá mức, nay đã được đưa vào danh mục cây dược liệu trọng điểm để trồng và bảo tồn. Nhiều vùng dược liệu chuẩn GACP-WHO đã phát triển vùng trồng sâm bố chính ở Quảng Bình, Quảng Trị, Bình Định.
Tài liệu tham khảo
-
Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. NXB Y học.
-
Viện Dược liệu (2004). Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập II. NXB Khoa học & Kỹ thuật.
-
Nam dược thần hiệu (Hải Thượng Lãn Ông).
-
Các nghiên cứu dược lý về Abelmoschus sagittifolius trên PubMed (2010 – 2024).
:quality(75)/2021_11_15_637725676252748838_youtube0.jpg){kind=small}
