Mục lục
Bố chính sâm là loài thực vật thuộc họ Bông (Malvaceae), được mệnh danh là “nhân sâm của miền Trung Việt Nam” nhờ tác dụng bổ khí huyết, tăng cường thể lực và bồi dưỡng sau ốm. Loài này thường được trồng ở Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên – Huế, Bình Thuận và được dùng thay thế nhân sâm trong nhiều bài thuốc dân gian.
Tên gọi khác
-
Bố chính sâm, Gấm sâm, Nhân sâm đất, Sâm thổ hào, Sâm báo.
-
Tên tiếng Anh: Abelmoschus root, Indian ginseng.
-
Tên khoa học: Abelmoschus moschatus var. sagittifolius (Kurz) Borss.
-
Họ: Malvaceae (Họ Bông).
Mô tả thực vật
-
Cây thân thảo, cao 0,5–1,5 m, thân mềm, có lông mịn.
-
Lá hình tim, xẻ thùy nông, mép có răng cưa nhỏ; cuống dài.
-
Hoa to, màu hồng phấn hoặc hồng nhạt, hình phễu, giống hoa dâm bụt.
-
Quả hình trụ, có nhiều lông cứng, hạt nhỏ màu nâu đen.
-
Rễ củ to, màu vàng nhạt, vị ngọt nhẹ, là bộ phận chính dùng làm thuốc.
Phân bố – sinh thái
-
Cây bản địa của Việt Nam, mọc tự nhiên ở miền Trung và Tây Nguyên.
-
Thích hợp với khí hậu nhiệt đới, đất pha cát, nhiều mùn, thoát nước tốt.
-
Được trồng nhiều ở Quảng Bình, Quảng Trị, Nghệ An, Bình Thuận, Lâm Đồng.
Bộ phận dùng – Thu hái – Chế biến
-
Bộ phận dùng: rễ củ.
-
Thu hái: sau 1 năm trồng, khi lá úa vàng, củ to.
-
Chế biến: rửa sạch, thái lát, phơi hoặc sấy khô; có thể tẩm mật ong, sấy nhẹ làm thuốc bổ.
-
Mùi vị: ngọt, mát, thơm nhẹ.
Thành phần hóa học
Các nghiên cứu đã phân lập được nhiều hoạt chất quan trọng:
-
Polysaccharide, flavonoid, saponin triterpenoid, amino acid và vitamin nhóm B, C, E.
-
Chất nhầy (mucilage) chiếm 5–8% trọng lượng khô, giúp bảo vệ niêm mạc dạ dày, giảm ho và làm dịu họng.
Tác dụng dược lý hiện đại
-
Bổ dưỡng và tăng sức đề kháng: giúp phục hồi sức khỏe sau ốm, thiếu máu, suy nhược.
-
Chống viêm – bảo vệ gan: ức chế peroxid hóa lipid và men gan ALT, AST.
-
Chống oxy hóa mạnh: nhờ hàm lượng flavonoid cao.
-
Hỗ trợ tiêu hóa và ăn ngủ tốt hơn.
-
Tăng miễn dịch tế bào: kích thích sản xuất lympho bào và đại thực bào.
Theo y học cổ truyền
-
Vị: ngọt, mát.
-
Tính: bình.
-
Quy kinh: tỳ, phế, thận.
-
Công năng: bổ khí huyết, dưỡng âm, nhuận phế, sinh tân, chỉ khái.
Chủ trị:
-
Người mệt mỏi, gầy yếu, mới ốm dậy.
-
Thiếu máu, hoa mắt, chóng mặt.
-
Ho khan, viêm họng, khô miệng.
-
Suy nhược thần kinh, mất ngủ.
Liều dùng: 12–20 g củ khô/ngày, sắc uống hoặc ngâm mật ong.
Một số bài thuốc dân gian
-
Bổ khí huyết, phục hồi sau ốm:
Bố chính sâm 16 g, Đảng sâm 12 g, Cam thảo 6 g – sắc uống ngày 2 lần. -
Ho khan, viêm họng:
Bố chính sâm 10 g, Cát cánh 8 g, Mạch môn 8 g – sắc uống ấm. -
Ăn ngủ kém, suy nhược:
Bố chính sâm 12 g, Táo nhân 8 g, Viễn chí 6 g – sắc uống buổi tối.
Cách trồng và bảo tồn
-
Nhân giống: bằng hạt hoặc tách củ con.
-
Đất trồng: tơi xốp, thoát nước, giàu mùn.
-
Chăm sóc: làm cỏ, bón phân hữu cơ, giữ ẩm vừa phải.
-
Thu hoạch: sau 8–12 tháng trồng.
Hiện cây đang được trồng theo tiêu chuẩn GACP-WHO tại Bình Thuận, Quảng Bình và Nghệ An.
Lưu ý khi dùng
-
Không dùng cho người đang cảm sốt hoặc đang tiêu chảy.
-
Người đàm thấp nặng nên dùng thận trọng.
-
Dùng quá liều có thể gây đầy bụng nhẹ do chất nhầy.
Tài liệu tham khảo
-
Viện Dược liệu (2004). Cây thuốc và động vật làm thuốc Việt Nam, tập II.
-
Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. NXB Y học.
-
Flora of Vietnam; Plants of the World Online – Abelmoschus moschatus var. sagittifolius (Kurz) Borss.
-
Nguyen et al. (2019). Phytochemical screening and antioxidant activities of Abelmoschus sagittifolius root. Journal of Ethnopharmacology.
-
Viện Dược liệu (2020). Báo cáo đánh giá dược tính và tiêu chuẩn hóa cây Bố chính sâm trồng tại Bình Thuận.
👉 Bố chính sâm – “nhân sâm đất” của Việt Nam, là dược liệu quý giúp bổ khí huyết, tăng sức khỏe, dưỡng phổi và làm đẹp da, được xem là một trong những cây thuốc bản địa có giá trị phát triển vùng trồng dược liệu bền vững ở miền Trung.
:quality(75)/2021_11_15_637725676252748838_youtube0.jpg){kind=small}
