Đinh lăng – cây thuốc bổ khí huyết, tăng sức đề kháng, an thần và lợi sữa

Mục lục

Tên gọi khác
Tên khoa học
Mô tả thực vật
Phân bố và sinh thái
Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế
Thành phần hóa học
Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)
Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền
- Một số bài thuốc dân gian
An toàn và lưu ý
Cách trồng và chăm sóc
Hiện trạng bảo tồn
Tài liệu tham khảo

Đinh lăng (Polyscias fruticosa (L.) Harms) là cây thuốc quen thuộc trong đời sống người Việt, được trồng khắp nơi vừa làm cảnh, vừa làm thuốc.
Trong y học cổ truyền, Đinh lăng được xem như “nhân sâm của người nghèo”, có tác dụng bổ khí huyết, tăng sức đề kháng, lợi sữa, an thần và cải thiện trí nhớ.
Nghiên cứu hiện đại cho thấy rễ Đinh lăng chứa saponin tương tự nhân sâm, cùng nhiều acid amin, vitamin và nguyên tố vi lượng có tác dụng chống mệt mỏi, tăng miễn dịch, cải thiện trí não và giảm stress.

Tên gọi khác

Nam dương sâm, cây gỏi cá, cây đinh lăng lá nhỏ.
Tiếng Anh: Polyscias, Ming aralia, Vietnamese ginseng.
Tiếng Trung: 南洋参 (Nán yáng shēn).
Dược liệu: Radix Polysciae.

Tên khoa học

Polyscias fruticosa (L.) Harms
Đồng danh: Aralia fruticosa L.
Họ: Araliaceae (Họ Nhân sâm).
Theo Flora of Vietnam, Plants of the World Online (POWO).

Mô tả thực vật

Cây nhỏ dạng bụi, cao 1–2 m, thân nhẵn, phân nhiều cành.

Lá: kép lông chim 3 lần, lá chét nhỏ, thuôn dài, mép có răng cưa nhỏ.
Hoa: nhỏ, màu trắng ngà, mọc thành chùy ở đầu cành.
Quả: dẹt, có 2 hạt dính nhau.
Rễ: mềm, trắng vàng nhạt, có mùi thơm nhẹ – phần dùng làm thuốc.
Mùa hoa quả: tháng 5–10.

Phân bố và sinh thái

Nguồn gốc: Đông Nam Á.
Việt Nam: trồng phổ biến khắp nơi – đặc biệt ở đồng bằng và trung du Bắc Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ.
Sinh thái: ưa sáng, chịu bóng nhẹ, thích đất tơi xốp, giàu mùn, thoát nước tốt.

Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế

Bộ phận dùng: Rễ, lá, thân (rễ là chính).
Thu hái: sau 3–5 năm trồng, khi rễ to và thơm.
Sơ chế: rửa sạch, thái lát mỏng, phơi hoặc sấy khô; lá có thể dùng tươi.

Thành phần hóa học

Saponin triterpen: polysciosaponin A–F (cấu trúc gần giống ginsenosid của nhân sâm).
Axit amin: lysin, cystein, methionin, alanin…
Vitamin: B1, B2, C.
Khoáng chất: Ca, K, Mg, Zn, Fe.
Tinh dầu, flavonoid, alkaloid.

Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)

Tăng sức đề kháng – chống mệt mỏi: kích thích miễn dịch tế bào, tăng endurance cơ bắp.
An thần – cải thiện trí nhớ: tăng dẫn truyền thần kinh, ổn định hệ thần kinh trung ương.
Bảo vệ gan, hạ men gan: ức chế tổn thương tế bào gan do hóa chất.
Chống viêm – giảm đau: giảm prostaglandin và NO nội sinh.
Tăng tiết sữa (ở phụ nữ sau sinh): nhờ kích thích tuyến yên – prolactin.
Bảo vệ tim mạch: giảm cholesterol, triglycerid, cải thiện lưu thông máu.

Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền

Theo Đông y, Đinh lăng vị ngọt, hơi đắng, tính mát, quy tỳ – phế – thận kinh.
Công năng: Bổ khí huyết, dưỡng gân cốt, lợi sữa, an thần, hoạt huyết, tăng trí nhớ.

Chủ trị:

Mệt mỏi, kém ăn, ngủ kém, suy nhược cơ thể.
Phụ nữ sau sinh ít sữa, tê mỏi tay chân.
Đau lưng, đau khớp, đau thần kinh tọa.
Suy giảm trí nhớ, stress, rối loạn thần kinh thực vật.

Liều dùng: 10–20 g rễ khô/ngày, sắc uống hoặc ngâm rượu.

Một số bài thuốc dân gian

Bổ khí huyết, tăng sức khỏe:
Rễ Đinh lăng 20 g, Nhân sâm 5 g, Cam thảo 3 g – sắc uống.
Sau sinh ít sữa:
Lá Đinh lăng 30 g tươi, nấu nước uống trong ngày.
Đau lưng, nhức mỏi:
Rễ Đinh lăng ngâm rượu (1 kg rễ : 5 lít rượu 40°), uống 30 ml/ngày.
Suy nhược, stress, kém ăn:
Rễ Đinh lăng 15 g, Táo nhân 10 g, Long nhãn 10 g – sắc uống buổi tối.

An toàn và lưu ý

Dược liệu an toàn, lành tính.
Dùng quá liều có thể gây mệt, hoa mắt, tăng nhịp tim nhẹ (do saponin).
Không dùng khi đang sốt cao, cảm mạo, hoặc phụ nữ mang thai.

Cách trồng và chăm sóc

Nhân giống: bằng hom cành (20–25 cm).
Đất: đất thịt nhẹ, thoát nước, giàu hữu cơ.
Khoảng cách: 60 × 80 cm.
Chăm sóc: tưới ẩm, làm cỏ, bón phân định kỳ.
Thu hoạch: sau 3–5 năm; năng suất 1,5–2 tấn rễ khô/ha/năm.

Hiện trạng bảo tồn

Là cây dược liệu phổ biến, có trong Danh mục 100 cây thuốc chủ lực quốc gia (Bộ Y tế, 2013).
Được phát triển vùng trồng GACP-WHO tại Hòa Bình, Hưng Yên, Quảng Nam, Gia Lai.
Dễ nhân giống, phù hợp sản xuất quy mô hộ gia đình hoặc doanh nghiệp.

Tài liệu tham khảo

Viện Dược liệu (2004). Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập II.
Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. NXB Y học.
Flora of Vietnam & POWO: Polyscias fruticosa (L.) Harms – accepted name.
Phạm Thanh Kỳ et al. (2015). Phân lập saponin từ rễ Đinh lăng và đánh giá tác dụng tăng lực. Tạp chí Dược học Việt Nam.

👉 Đinh lăng – cây thuốc quý của người Việt, giúp tăng sức khỏe, lợi sữa, cải thiện trí nhớ, giảm stress và bồi bổ cơ thể.
Là lựa chọn hoàn hảo cho các sản phẩm trà bổ dưỡng, cao dược liệu, viên bổ khí huyết hoặc rượu thuốc dân gian.