Kim tiền thảo – cây thuốc lợi tiểu, thanh nhiệt, tiêu sỏi tiết niệu

Mục lục

Tên gọi khác
Tên khoa học
Mô tả thực vật
Phân bố và sinh thái
Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế
Thành phần hóa học
Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)
Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền
- Bài thuốc dân gian
An toàn và lưu ý
Cách trồng – Chăm sóc
Hiện trạng bảo tồn
Tài liệu tham khảo

Kim tiền thảo (Desmodium styracifolium) là vị thuốc Nam nổi tiếng với công dụng lợi tiểu, thanh nhiệt, trừ thấp, tiêu sỏi thận – sỏi mật. Cây được ghi trong Dược điển Việt Nam và nhiều tài liệu cổ truyền. Nghiên cứu hiện đại chứng minh kim tiền thảo có tác dụng tăng bài tiết nước tiểu, giãn cơ trơn đường tiết niệu, ức chế kết tinh sỏi oxalat và bảo vệ gan, mật.

Tên gọi khác

Kim tiền thảo, Vàng tiền thảo, Biến đậu thảo, Đậu tiền, Dây tiền.
Tiếng Trung: 金钱草 (Jīnqián cǎo).
Tiếng Anh: Kidney stone herb, Desmodium herb.
Dược liệu: Herba Desmodii Styracifolii.

Tên khoa học

Desmodium styracifolium (Osbeck) Merr.
Đồng danh: Desmodium pulchellum (L.) Benth.
Họ: Fabaceae (Họ Đậu).
Theo Flora of Vietnam và Plants of the World Online (POWO).

Mô tả thực vật

Cây thảo sống nhiều năm, bò hoặc leo, dài 0,5 – 1,5 m.

Thân: có lông mịn màu vàng nâu.
Lá: mọc cách, thường có 3 lá chét; chét giữa lớn, hình trứng ngược hoặc bầu dục, dài 2–4 cm, mặt dưới có nhiều lông tơ ánh vàng.
Hoa: mọc thành chùm ở nách lá, màu tím nhạt hoặc hồng tươi.
Quả: đậu dẹt, chia 4–8 đốt, có lông móc bám dính.
Mùa hoa quả: tháng 5 – 10.

Phân bố và sinh thái

Việt Nam: mọc hoang và được trồng nhiều ở miền Bắc, Trung và Nam, nhất là các tỉnh Nghệ An, Thanh Hóa, Quảng Nam, Gia Lai, Lâm Đồng.
Thế giới: phân bố ở Ấn Độ, Trung Quốc, Myanmar, Thái Lan, Lào.
Sinh thái: ưa sáng, chịu hạn tốt, mọc khỏe trên đất cát pha, đất rừng thứ sinh hoặc ven suối.

Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế

Bộ phận dùng: toàn thân cây (Herba Desmodii Styracifolii).
Thu hái: vào mùa hạ – thu, khi cây đang ra hoa.
Sơ chế: cắt cả cây, rửa sạch, phơi trong bóng râm hoặc sấy nhẹ, bảo quản nơi khô ráo.

Thành phần hóa học

Nghiên cứu cho thấy Kim tiền thảo chứa:

Flavonoid: isovitexin, formononetin, genistein, quercetin, rutin.
Triterpenoid: soyasaponin, betulinic acid, stigmasterol.
Polysaccharide, alkaloid, acid hữu cơ (succinic acid, citric acid).
Khoáng chất: Mg, K, Ca – hỗ trợ chuyển hóa nước tiểu.

Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)

Lợi tiểu mạnh: tăng lượng nước tiểu, tăng bài tiết Na⁺, Cl⁻, giúp đào thải sỏi nhỏ.
Chống sỏi tiết niệu: ức chế hình thành tinh thể calcium oxalat, calcium phosphate; tăng đào thải cặn sỏi.
Giãn cơ trơn niệu quản: giảm đau quặn thận, hỗ trợ tống sỏi.
Bảo vệ gan, lợi mật: kích thích tiết mật, giảm bilirubin, chống viêm gan nhẹ.
Chống oxy hóa, giảm viêm: bảo vệ tế bào biểu mô ống thận.

Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền

Theo Đông y, Kim tiền thảo vị ngọt, hơi mặn, tính mát, quy kinh Can – Thận – Bàng quang.
Công năng: Thanh nhiệt, lợi tiểu, trừ thấp, thông lâm, tiêu thũng, tiêu sỏi.
Chủ trị:

Sỏi thận, sỏi mật, sỏi tiết niệu.
Viêm gan, vàng da, tiểu buốt, tiểu ít, tiểu ra máu.
Phù nề, đau nhức khớp do thấp nhiệt.

Liều dùng: 20–40 g khô/ngày, sắc uống; dùng tươi 50–100 g.

Bài thuốc dân gian

Sỏi thận, sỏi niệu quản:
Kim tiền thảo 40 g, râu bắp 20 g, xa tiền tử 12 g, sắc uống ngày 1 thang.
Viêm gan, vàng da:
Kim tiền thảo 30 g, nhân trần 20 g, diệp hạ châu 20 g, sắc uống 10 ngày.
Tiểu buốt, tiểu ít:
Kim tiền thảo 30 g, mã đề 12 g, rễ tranh 16 g, cam thảo 6 g – sắc uống.

An toàn và lưu ý

Dược liệu an toàn khi dùng đúng liều.
Không nên dùng kéo dài liên tục >4 tuần.
Phụ nữ có thai nên hỏi ý kiến thầy thuốc.

Cách trồng – Chăm sóc

Nhân giống: bằng hạt hoặc giâm cành.
Đất trồng: đất cát pha, đất thịt nhẹ, thoát nước.
Ánh sáng: ưa sáng hoàn toàn.
Thu hoạch: sau 3–4 tháng trồng, có thể thu liên tục 2–3 vụ/năm.

Hiện trạng bảo tồn

Kim tiền thảo phân bố rộng, chưa thuộc nhóm nguy cấp.
Tuy nhiên, việc khai thác tự nhiên quá mức có thể làm suy giảm nguồn gen; cần khuyến khích trồng theo tiêu chuẩn GACP-WHO để đảm bảo chất lượng dược liệu ổn định cho xuất khẩu và sản xuất thuốc Đông y.

Tài liệu tham khảo

Viện Dược liệu (2004). Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập II. NXB KH&KT.
Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. NXB Y học.
Pharmacognosy Review (2020). Phytochemistry and pharmacological profile of Desmodium styracifolium.
POWO / WFO: Desmodium styracifolium (Osbeck) Merr. – accepted name.

👉 Kim tiền thảo – vị thuốc quý của Việt Nam, vừa dân dã vừa có cơ sở khoa học vững chắc, được xem là “thảo dược vàng” trong hỗ trợ điều trị sỏi thận, sỏi mật, viêm gan và các bệnh đường tiết niệu.