Mục lục
Kinh giới (Elsholtzia ciliata) – loại rau gia vị quen thuộc trong bữa ăn người Việt, đồng thời là vị thuốc dân gian nổi tiếng với công dụng phát tán phong hàn, giải cảm, trị ho, nhức đầu, cầm máu và chữa mẩn ngứa.
Giới thiệu
Kinh giới thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae), là cây thảo sống một năm, mọc nhiều ở vườn nhà và được dùng rộng rãi trong Đông y. Theo y học cổ truyền, kinh giới có vị cay, tính ấm, tác dụng tán hàn, phát biểu, chỉ huyết, tiêu viêm. Nghiên cứu hiện đại cho thấy kinh giới chứa nhiều tinh dầu giàu linalool, d-limonene và flavonoid, có hoạt tính kháng khuẩn, chống viêm, chống dị ứng và cầm máu.
Tên gọi khác
-
Kinh giới, Khương giới
-
Tiếng Anh: Vietnamese Balm, Elsholtzia
-
Tiếng Trung: 荆芥 (Jīng jiè)
Tên khoa học
Elsholtzia ciliata (Thunb.) Hyland.
Họ thực vật
Lamiaceae (Họ Hoa môi).
Mô tả thực vật
-
Thân: thảo, mọc đứng, cao 30 – 60 cm, nhiều lông.
-
Lá: mọc đối, hình mác hoặc thuôn, mép có răng cưa, có mùi thơm.
-
Hoa: nhỏ, màu tím nhạt, mọc thành bông dài ở ngọn.
-
Quả: nhỏ, màu nâu, chứa hạt li ti.
Phân bố và sinh thái
-
Thế giới: Phân bố ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới châu Á.
-
Việt Nam: Trồng nhiều ở đồng bằng và trung du, vừa làm rau, vừa làm thuốc.
-
Sinh thái: Cây ưa sáng, dễ trồng, sinh trưởng nhanh.
Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế
-
Bộ phận dùng: Toàn cây (kinh giới tuệ – ngọn hoa).
-
Thu hái: Quanh năm, tốt nhất khi đang ra hoa.
-
Sơ chế: Dùng tươi, phơi khô, hoặc sao đen để cầm máu.
Thành phần hóa học
-
Tinh dầu (0,1 – 0,25%): linalool, d-limonene, cineol.
-
Flavonoid, tanin, acid hữu cơ.
-
Vitamin A, C, K.
Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)
-
Kháng khuẩn, kháng virus: ức chế vi khuẩn đường hô hấp.
-
Kháng viêm, chống dị ứng: giảm sưng viêm, mẩn ngứa.
-
Cầm máu: kinh giới sao đen có tác dụng co mạch, cầm máu.
-
Giải cảm: tăng tiết mồ hôi, giảm sốt.
-
Bảo vệ thần kinh: một số nghiên cứu ghi nhận tác dụng chống oxy hóa tế bào thần kinh.
Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền
-
Giải cảm, nhức đầu: sắc uống toàn cây.
-
Chữa ho, viêm họng: phối hợp với bạc hà, cam thảo.
-
Cầm máu: kinh giới sao đen trị chảy máu cam, rong kinh, đại tiện ra máu.
-
Mẩn ngứa, dị ứng: sắc nước rửa ngoài.
Liều dùng tham khảo: 10 – 20 g khô/ngày hoặc 20 – 40 g tươi, sắc uống.
Bài thuốc dân gian:
-
Cảm mạo phong hàn: Kinh giới 12 g, tía tô 12 g, gừng tươi 6 g, sắc uống.
-
Chảy máu cam: Kinh giới sao đen 12 g, hạ thổ, tán bột, uống với nước cơm.
-
Ngứa ngoài da: Kinh giới tươi 30 g, nấu nước rửa.
An toàn và lưu ý
-
An toàn khi dùng đúng liều.
-
Người khí huyết hư, mồ hôi nhiều không nên dùng nhiều.
-
Phụ nữ có thai nên thận trọng.
Cách trồng và chăm sóc
-
Nhân giống: gieo hạt.
-
Điều kiện trồng: đất tơi xốp, nhiều nắng.
-
Chăm sóc: dễ trồng, chỉ cần giữ ẩm.
-
Thu hoạch: sau 2 – 3 tháng, thu ngọn hoa.
Hiện trạng bảo tồn
Kinh giới là cây rau thơm – dược liệu phổ biến, không thuộc nhóm nguy cấp. Hiện được khai thác làm dược liệu chữa cảm cúm, ho, cầm máu và sản xuất tinh dầu.
Tài liệu tham khảo
-
Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. NXB Y học.
-
Viện Dược liệu (2004). Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập II. NXB Khoa học & Kỹ thuật.
-
Nam dược thần hiệu (Hải Thượng Lãn Ông).
-
Các nghiên cứu dược lý về Elsholtzia ciliata trên PubMed (2010 – 2024).
:quality(75)/2021_11_15_637725676252748838_youtube0.jpg){kind=small}
