Lạc tiên – cây thuốc an thần, ngủ ngon, giảm căng thẳng thần kinh

Mục lục

Tên gọi khác
Tên khoa học
Mô tả thực vật
Phân bố và sinh thái
Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế
Thành phần hóa học
Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)
Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền
- Một số bài thuốc dân gian
An toàn và lưu ý
Cách trồng và chăm sóc
Hiện trạng bảo tồn
Tài liệu tham khảo

Lạc tiên (Passiflora foetida L.) là một cây thuốc nam quen thuộc, mọc hoang khắp Việt Nam, thường được dân gian dùng để giúp ngủ ngon, an thần, giảm hồi hộp, lo âu và mệt mỏi thần kinh.
Ngày nay, Lạc tiên được chứng minh có tác dụng điều hòa thần kinh trung ương, chống trầm cảm, hạ huyết áp nhẹ và bảo vệ tim mạch.
Cây còn được dùng phối hợp trong các chế phẩm hiện đại như trà Lạc tiên, viên ngủ ngon, siro an thần.

Tên gọi khác

Nhãn lồng, Dây lưới, Chùm bao, Dây hổ lồng, Dây nhãn long.
Tiếng Anh: Stinking passionflower, Wild water lemon.
Tiếng Trung: 西番莲 (Xī fān lián).
Dược liệu: Herba Passiflorae foetidae.

Tên khoa học

Passiflora foetida L.
Họ: Passifloraceae (Họ Lạc tiên).
Theo Flora of Vietnam và Plants of the World Online (POWO).

Mô tả thực vật

Cây dây leo thân thảo, dài 2–5 m, có tua cuốn, toàn thân phủ lông mềm.

Lá: mọc so le, hình tim, xẻ 3–5 thùy nông, mép có răng cưa, khi vò có mùi hăng nhẹ.
Hoa: mọc đơn độc ở kẽ lá, màu trắng pha tím, có 5 cánh, nhị và nhụy nổi rõ.
Quả: hình cầu, đường kính 2–3 cm, khi chín màu vàng cam, chứa nhiều hạt đen, vị ngọt dịu, ăn được.
Mùa hoa quả: quanh năm, nhiều nhất tháng 4–10.

Phân bố và sinh thái

Nguồn gốc: Nam Mỹ nhiệt đới, du nhập sớm vào châu Á.
Việt Nam: mọc hoang và được trồng rộng khắp cả nước, từ đồng bằng tới miền núi, đặc biệt ở Hòa Bình, Nghệ An, Quảng Nam, Đồng Nai.
Sinh thái: ưa sáng, dễ trồng, phát triển mạnh trên đất tơi xốp, có ẩm, ven suối, bờ rào, nương rẫy.

Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế

Bộ phận dùng: Toàn thân trên mặt đất (Herba Passiflorae).
Thu hái: quanh năm, tốt nhất khi cây đang ra hoa – quả.
Sơ chế: cắt đoạn 5–7 cm, phơi râm hoặc sấy nhẹ ở 50°C; bảo quản khô.

Thành phần hóa học

Flavonoid: vitexin, isovitexin, orientin, isoorientin (chính là hoạt chất an thần).
Alkaloid: harman, harmine (tác dụng lên serotonin và GABA).
Saponin, tanin, acid hữu cơ (malic, citric), polysaccharide, vitamin C.
Quả chứa carotenoid và đường tự nhiên (fructose, glucose).

Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)

An thần, ngủ ngon: tăng hoạt tính GABA ở não, kéo dài giấc ngủ tự nhiên.
Chống lo âu – trầm cảm nhẹ: giảm hoạt hóa trục HPA (cortisol), điều hòa serotonin.
Hạ huyết áp nhẹ, giãn mạch: cải thiện tuần hoàn và nhịp tim.
Chống oxy hóa, bảo vệ thần kinh: ức chế tổn thương tế bào não do stress oxy hóa.
Giảm co thắt cơ trơn: hỗ trợ rối loạn dạ dày – ruột do căng thẳng.

Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền

Theo Đông y, Lạc tiên vị ngọt, hơi đắng, tính mát, quy tâm – can – tỳ.
Công năng: An thần, dưỡng tâm, thanh nhiệt, lợi tiểu, giải độc.

Chủ trị:

Mất ngủ, lo âu, hồi hộp, mệt mỏi thần kinh.
Đau đầu, cao huyết áp nhẹ, suy nhược cơ thể.
Nóng gan, mụn nhọt, viêm da, rôm sảy.
Trẻ nhỏ khó ngủ, ngủ chập chờn.

Liều dùng: 15–30 g khô/ngày, sắc uống hoặc hãm trà.

Một số bài thuốc dân gian

Mất ngủ, suy nhược:
Lạc tiên 20 g, Lá vông 10 g, Tâm sen 8 g, Long nhãn 10 g – sắc uống buổi tối.
Cao huyết áp nhẹ:
Lạc tiên 20 g, Hạ khô thảo 12 g, Câu đằng 10 g – sắc uống ngày 1 thang.
Giải độc, mụn nhọt:
Lạc tiên 20 g, Rau má 15 g, Cam thảo 6 g – hãm nước sôi uống.
Trẻ nhỏ khó ngủ:
Lạc tiên 10 g, Lá vông 6 g, Nước sôi 200 ml – hãm 10 phút, uống 1–2 lần/ngày.

An toàn và lưu ý

Dược liệu rất an toàn, lành tính, có thể dùng dài ngày.
Không dùng đồng thời với thuốc ngủ, thuốc an thần liều cao.
Không khuyến khích phụ nữ mang thai dùng liều cao.

Cách trồng và chăm sóc

Nhân giống: bằng hạt hoặc giâm hom.
Đất: đất tơi xốp, thoát nước, giàu mùn.
Ánh sáng: ưa sáng, có thể trồng làm hàng rào hoặc xen với cây khác.
Thu hoạch: sau 3–4 tháng trồng; năng suất 2–3 tấn tươi/ha.

Hiện trạng bảo tồn

Là cây dược liệu phổ biến, mọc hoang nhiều và dễ trồng.
Được Viện Dược liệu Việt Nam đưa vào nhóm cây an thần tự nhiên tiềm năng.
Đang được khai thác làm nguyên liệu trong các sản phẩm “Ngủ ngon Lạc tiên”, “Trà dưỡng thần”, “Viên an thần tự nhiên”.

Tài liệu tham khảo

Viện Dược liệu (2004). Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập II.
Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. NXB Y học.
Flora of Vietnam & POWO: Passiflora foetida L. – accepted name.
Dhawan et al. (2021). Passiflora foetida and its role in anxiety and insomnia management. Frontiers in Pharmacology.

👉 Lạc tiên – vị thuốc của giấc ngủ tự nhiên, giúp giảm stress, an thần, hạ huyết áp và cải thiện chất lượng giấc ngủ.
Là lựa chọn lý tưởng cho trà thảo mộc an thần, viên ngủ ngon hoặc cao dưỡng tâm tự nhiên.