Râu ngô – vị thuốc lợi tiểu, mát gan, tiêu viêm và hạ huyết áp tự nhiên

Mục lục

Tên gọi khác
Tên khoa học
Mô tả thực vật
Phân bố và sinh thái
Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế
Thành phần hóa học
Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)
Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền
- Một số bài thuốc dân gian
An toàn và lưu ý
Cách trồng và chăm sóc
Hiện trạng bảo tồn
Tài liệu tham khảo

Râu ngô (Stigma Maydis) là phần sợi mảnh màu vàng nâu bao quanh bắp ngô (Zea mays L.), từ lâu đã được dân gian dùng như một vị thuốc lợi tiểu, thanh nhiệt, hạ huyết áp, giải độc gan và hỗ trợ điều trị sỏi thận, sỏi mật.
Các nghiên cứu hiện đại chứng minh chiết xuất râu ngô có tác dụng lợi tiểu mạnh, chống viêm, hạ đường huyết, chống oxy hoá và bảo vệ gan, thận.

Tên gọi khác

Râu ngô, Râu bắp, Ngọc mễ tu, Ngọc mễ tu ty.
Tiếng Anh: Corn silk.
Tiếng Trung: 玉米须 (Yùmǐ xū).
Dược liệu: Stigma Maydis.

Tên khoa học

Zea mays L.
Họ: Poaceae (Họ Lúa).
Theo Flora of Vietnam, Plants of the World Online (POWO) và World Flora Online (WFO).

Mô tả thực vật

Ngô là cây thảo cao 1–3 m, sống một năm, thân có đốt rõ, mang nhiều lá to, bẹ ôm thân.

Hoa: đơn tính, khác gốc; hoa đực mọc ở ngọn thân, hoa cái mọc ở nách lá, tạo bắp.
Râu ngô: là vòi và đầu nhụy của hoa cái, mọc thành chùm dài 10–20 cm, mảnh, mềm, màu vàng nâu hoặc nâu sẫm, mùi nhẹ, vị hơi ngọt.
Quả: hạt chắc, xếp thành hàng trên lõi.
Mùa thu hái: khi bắp ngô chín sáp.

Phân bố và sinh thái

Nguồn gốc: châu Mỹ; được du nhập vào Việt Nam từ lâu đời.
Việt Nam: trồng rộng khắp từ đồng bằng đến miền núi.
Sinh thái: cây ưa sáng, thích hợp khí hậu nhiệt đới – á nhiệt đới; trồng quanh năm.
Nguồn dược liệu: thu râu ngô từ cây trồng lấy hạt.

Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế

Bộ phận dùng: Râu (vòi và đầu nhụy hoa cái) – Stigma Maydis.
Thu hái: khi bắp chín vừa, cắt lấy râu, bỏ tạp chất.
Sơ chế: rửa sạch, phơi hoặc sấy khô ở nhiệt độ 50–60°C.
Bảo quản: nơi khô mát, tránh ẩm mốc.

Thành phần hóa học

Râu ngô chứa nhiều hoạt chất quý:

Saponin, flavonoid (maysin, quercetin, luteolin, rutin).
Alkaloid, tanin, vitamin C, K, E.
Polysaccharide, phytosterol, dầu béo, acid hữu cơ (malic, citric).
Muối khoáng: K, Ca, Mg, Na – giúp điều hòa áp suất thẩm thấu và tăng bài tiết nước tiểu.

Tác dụng dược lý (nghiên cứu hiện đại)

Lợi tiểu, lợi mật: tăng bài tiết nước tiểu, hỗ trợ đào thải ure, acid uric, bilirubin; kích thích tiết mật.
Bảo vệ gan, hạ men gan: giảm ALT, AST; tăng tổng hợp glutathion; cải thiện viêm gan nhẹ.
Hạ đường huyết: ức chế α-glucosidase, tăng hấp thu insulin.
Hạ huyết áp, hạ cholesterol: giãn mạch, giảm LDL, tăng HDL.
Chống viêm – chống oxy hóa: ức chế cytokine gây viêm, trung hòa gốc tự do.
Chống sỏi tiết niệu: ức chế kết tinh oxalat, phosphate.

Công dụng – Cách dùng trong y học cổ truyền

Theo Đông y, Râu ngô vị ngọt, tính bình, quy can – thận – bàng quang.
Công năng: Thanh nhiệt, lợi tiểu, lợi mật, tiêu thũng, giải độc, hạ huyết áp.

Chủ trị:

Tiểu ít, tiểu buốt, sỏi thận, sỏi mật.
Viêm gan, vàng da, men gan cao.
Huyết áp cao, phù nề, tiểu đường.
Nóng gan, mụn nhọt, dị ứng da.

Liều dùng: 20–40 g khô/ngày, sắc uống hoặc hãm như trà.

Một số bài thuốc dân gian

Lợi tiểu, tiêu sỏi:
Râu ngô 20 g, kim tiền thảo 25 g, mã đề 12 g – sắc uống ngày 1 thang.
Viêm gan, vàng da:
Râu ngô 20 g, nhân trần 20 g, actisô 12 g – sắc uống 10 ngày.
Hạ huyết áp:
Râu ngô 15 g, lá sen 10 g, hoa hòe 8 g – hãm uống hàng ngày.
Tiểu đường:
Râu ngô 20 g, dây thìa canh 12 g, lá ổi non 10 g – sắc uống 1–2 lần/ngày.

An toàn và lưu ý

Dược liệu an toàn, không độc.
Không nên dùng liên tục quá 3 tuần, tránh mất cân bằng điện giải.
Phụ nữ mang thai nên hỏi ý kiến thầy thuốc.
Người huyết áp thấp dùng thận trọng.

Cách trồng và chăm sóc

Trồng bằng hạt, dễ sinh trưởng ở hầu hết vùng khí hậu Việt Nam.
Đất trồng: tơi xốp, thoát nước tốt.
Thu hoạch: sau 70–90 ngày, khi bắp chín sáp, thu râu phơi khô làm dược liệu.

Hiện trạng bảo tồn

Râu ngô là nguồn dược liệu phổ biến, sẵn có trong sản xuất nông nghiệp.
Được xếp vào nhóm dược liệu phổ thông, an toàn, tiềm năng xuất khẩu, phục vụ cả ngành thực phẩm chức năng và trà dược liệu.

Tài liệu tham khảo

Viện Dược liệu (2004). Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập II.
Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. NXB Y học.
Flora of Vietnam & POWO: Zea mays L. – accepted name.
El-Ghorab et al. (2019). Corn silk extract: antioxidant and hepatoprotective activity. Food Chemistry.

👉 Râu ngô – vị thuốc dân dã trong bếp Việt nhưng giá trị không hề nhỏ, là “bạn đồng hành của gan và thận”, giúp giải độc, lợi tiểu, thanh lọc cơ thể và bảo vệ sức khỏe tự nhiên.